دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله

وقتی کالایی می فروشید و خریدار پولش را نمی دهد، یعنی ثمن معامله پرداخت نشده، اینجاست که پای یک دعوای حقوقی به اسم دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله به میان می آید. این دادخواست به شما کمک می کند تا از طریق قانون، حق خودتان را بگیرید و خریدار را مجبور به پرداخت مبلغی کنید که به شما بدهکار است. در ادامه قرار است مفصل راجع به این دادخواست صحبت کنیم.

هر روز کلی معامله کوچک و بزرگ دور و برمان انجام می شود. از خرید یک چیز کوچک از سوپرمارکت محله گرفته تا خرید یک ملک بزرگ که شاید سرمایه یک عمرمان باشد. توی این معاملات، یکی کالا یا خدمتی را می فروشد و دیگری هم در ازایش پول می دهد. به این پول، توی زبان حقوقی می گویند ثمن معامله. حالا فرض کنید شما فروشنده اید و جنس یا ملک تان را تحویل داده اید، اما خریدار، به هر دلیلی، کل یا بخشی از این ثمن معامله را پرداخت نکرده است. خب اینجاست که یک مشکل جدی پیش می آید و اعصاب شما به هم می ریزد.

شاید فکر کنید چیکار باید بکنم؟ یا آیا راه قانونی برای پس گرفتن پولم وجود دارد؟ بله، خوشبختانه قانون برای این جور مواقع هم راهکارهایی در نظر گرفته است. یکی از مهم ترین و کارآمدترین این راه ها، ثبت دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله است. این دادخواست مثل یک چراغ راهنماست برای فروشنده هایی که توی این موقعیت گیر کرده اند و دنبال حق شان هستند. توی این راهنمای جامع، می خواهیم صفر تا صد این دادخواست را با هم مرور کنیم؛ از اینکه اصلاً ثمن معامله یعنی چی، تا اینکه چطور قدم به قدم دادخواست تان را تنظیم کنید، چه مدارکی لازم دارید و حتی چه نکات حقوقی مهمی وجود دارد که باید حواس تان بهشان باشد. پس اگر شما هم توی این دردسر افتاده اید یا دوست دارید اطلاعات تان در این زمینه بیشتر شود، با ما همراه باشید.

مفهوم ثمن معامله و جایگاه آن در قوانین ایران

راحت تر بگوییم، ثمن معامله یعنی همان پولی که بابت خرید یک کالا، ملک یا هر چیز دیگری، از خریدار دریافت می کنید. توی دنیای حقوق، به معامله خرید و فروش می گویند عقد بیع. پس، ثمن معامله در واقع همان وجهی است که در ازای مبیع (یعنی همان کالایی که فروخته شده) به فروشنده پرداخت می شود. این دو تا (مبیع و ثمن) مثل دو کفه ترازو هستند که معامله را شکل می دهند.

طبق ماده ۳۳۸ قانون مدنی خودمان، بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم. این عوض معلوم در واقع همان ثمن معامله است. یعنی وقتی شما چیزی را می فروشید، مالکیت آن چیز از شما به خریدار منتقل می شود و در عوض، خریدار هم متعهد می شود که آن پول معلوم (ثمن) را به شما بپردازد.

این تعهد خریدار به پرداخت ثمن، آنقدر مهم است که قانونگذار توی ماده ۳۶۲ قانون مدنی هم به آن اشاره کرده و گفته: به مجرد وقوع بیع، مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن می شود. یعنی همین که معامله انجام شد، هم کالا مال خریدار می شود، هم پولش مال فروشنده. پس، پرداخت ثمن فقط یک توافق ساده نیست، بلکه یک تعهد قانونی و اساسی است که خریدار باید به آن عمل کند.

البته پرداخت ثمن همیشه هم به یک شکل نیست. گاهی وقت ها پول را نقد و درب همان لحظه می دهند، گاهی هم اقساطی توافق می کنند که در چند مرحله پرداخت شود. مثلاً ممکن است بخشی از ثمن هنگام امضای قرارداد پرداخت شود و باقی اش موقع تحویل سند یا در چند قسط مشخص. مهم این است که به هر شکلی که توافق شده باشد، خریدار باید سر قولش بماند و ثمن را بپردازد. اگر این کار را نکند، همان طور که گفتیم، شما حق دارید دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله را ثبت کنید.

شرایط لازم برای طرح دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله

فکر نکنید هر وقت خریدار پول نداد، همین طوری می توانید بروید دادخواست بدهید. نه، برای اینکه دادگاه به حرف شما گوش کند و حق را به شما بدهد، باید چند تا شرط مهم وجود داشته باشد. مثل این می ماند که برای پختن یک غذای خوشمزه، به مواد اولیه مشخصی نیاز دارید. برای دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله هم این مواد اولیه لازم است:

۱. وجود یک عقد بیع معتبر و صحیح

اول و مهم تر از همه، باید یک قرارداد خرید و فروش یا همان عقد بیع بین شما و خریدار وجود داشته باشد. این قرارداد می تواند کتبی باشد (مثل مبایعه نامه رسمی با کد رهگیری یا حتی یک قولنامه دستی) یا حتی شفاهی. ولی اگر شفاهی باشد، باید بتوانید آن را با مدارک و شواهد دیگر (مثلاً شهادت شاهدان، فیش های واریزی اولیه یا حتی اقرار خریدار) توی دادگاه ثابت کنید. یعنی همین طوری هوا به هوا که نمی شود!

۲. عدم ایفای تعهد خریدار در پرداخت ثمن

خب، شرط اصلی این است که خریدار، کل یا بخشی از ثمن معامله را که باید پرداخت می کرده، پرداخت نکرده باشد. این یعنی خریدار تعهد اصلی خودش را زیر پا گذاشته است. این عدم پرداخت ممکن است به صورت کلی باشد یا فقط برای بخشی از اقساط که سررسیدشان رسیده است.

۳. ایفای تعهدات فروشنده یا آمادگی برای ایفای آن ها

شما به عنوان فروشنده هم باید سر قول و قرارهایتان مانده باشید. یعنی یا کالای فروخته شده را تحویل خریدار داده باشید (مبیع را تسلیم کرده باشید) یا آماده باشید که این کار را بکنید. مثلاً اگر بحث فروش ملک است، شما باید آماده باشید که سند را منتقل کنید یا اگر ماشین است، برگ سبز را تحویل بدهید. اگر خود شما به تعهدتان عمل نکرده باشید، نمی توانید از خریدار انتظار داشته باشید که او به تعهدش عمل کند. این یک اصل کلی در قراردادهاست که به آن تقابل تعهدات می گویند.

۴. انقضای مهلت پرداخت ثمن

اگر توی قرارداد، زمان مشخصی برای پرداخت ثمن معامله تعیین کرده اید، باید این مهلت گذشته باشد. مثلاً اگر قرار بوده خریدار تا تاریخ فلان پول را بدهد، شما تا قبل از آن تاریخ نمی توانید دادخواست بدهید. اما اگر توی قرارداد هیچ مهلتی مشخص نشده باشد، اصل بر این است که پرداخت ثمن باید فوراً و همزمان با تحویل مبیع انجام شود. در این صورت، با کمی تاخیر در پرداخت، می توانید اقدام کنید.

با رعایت این چهار شرط، پرونده شما برای دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله، حسابی محکم می شود و شانس تان برای گرفتن حق تان بالاتر می رود.

گام به گام: مراحل طرح دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله

خب، حالا که مطمئن شدید شرایط لازم را دارید، وقتش رسیده که آستین ها را بالا بزنید و مراحل را عملی کنید. دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله یک پروسه قانونی است که باید قدم به قدم و با دقت پیش بروید تا به نتیجه برسید.

۱. مشاوره حقوقی تخصصی: چرا به وکیل نیاز دارید؟

شاید با خودتان بگویید خودم که می توانم همه کارها را انجام دهم! اما راستش را بخواهید، مسائل حقوقی پیچیدگی های خاص خودشان را دارند. یک اشتباه کوچک در تنظیم دادخواست یا جمع آوری مدارک، می تواند زمان و هزینه های زیادی را به شما تحمیل کند و حتی منجر به رد شدن دادخواست تان شود. یک وکیل خوب و متخصص در دعاوی ملکی یا تجاری، مثل یک نقشه راه در دست شماست. او:

• اشتباهات را پیش بینی می کند: از همان اول پرونده تان را طوری جلو می برد که کمترین نقص را داشته باشد.
• سرعت را بالا می برد: چون مسیر را می شناسد، کارها سریع تر پیش می رود.
• حفظ حقوق شما: تمام ریزه کاری های قانونی را می داند و اجازه نمی دهد حق تان ضایع شود.

البته الزامی به داشتن وکیل نیست، اما اگر پرونده تان پیچیده است یا مبلغ مطالبه زیاد، حتماً روی کمک یک وکیل حساب کنید.

۲. جمع آوری و آماده سازی مدارک

این بخش قلب پرونده شماست. هرچقدر مدارک تان کامل تر و دقیق تر باشد، حرف تان توی دادگاه محکم تر است. مدارک اصلی که نیاز دارید عبارتند از:

• اصل یا تصویر مصدق مبایعه نامه/قرارداد بیع: این مهم ترین مدرک شماست. اگر کد رهگیری دارد، حتماً آن را هم ذکر کنید. اگر قرارداد شفاهی بوده، به دنبال شواهدی مثل شهادت شهود یا اقرارنامه باشید.
• مدارک اثبات مالکیت فروشنده: این مدارک نشان می دهند که شما واقعاً مالک بوده اید و حق فروش داشته اید. مثلاً سند مالکیت برای ملک، برگ سبز برای خودرو، یا پروانه کسب برای کالا.
• دلایل اثبات عدم پرداخت ثمن: این ها نشان می دهند که خریدار به شما بدهکار است. مثلاً پرینت حساب بانکی شما که نشان می دهد مبلغ واریز نشده، یا اقرارنامه خریدار مبنی بر عدم پرداخت، یا حتی شهادت شهود.
• اظهارنامه ارسالی به خریدار (در صورت ارسال): اگر قبل از دادخواست، اظهارنامه ای برای خریدار فرستاده اید و به او اطلاع داده اید که به تعهدش عمل کند، این مدرک بسیار مهم است. نشان می دهد شما قبل از شکایت، سعی کرده اید مشکل را دوستانه حل کنید.
• مدارک شناسایی خواهان: یعنی کارت ملی و شناسنامه شما.
• وکالتنامه وکیل (در صورت استفاده از وکیل).

۳. تنظیم متن دادخواست

تنظیم متن دادخواست باید دقیق و حقوقی باشد. در این مرحله، شما باید:

1. خواسته را مشخص کنید: این که دقیقاً از دادگاه چه می خواهید. مثلاً الزام به پرداخت ثمن معامله به مبلغ X ریال، به همراه خسارات تاخیر تادیه و کلیه هزینه های دادرسی.
2. ماوقع را شرح دهید: دقیقاً توضیح دهید که معامله چطور انجام شده و خریدار چطور از پرداخت ثمن سر باز زده است. داستان را به زبان ساده و روان بنویسید، اما حقوقی و مستند.
3. به مواد قانونی استناد کنید: وکیل یا خودتان باید به مواد قانونی مرتبط (مثل مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰، ۳۶۲، ۳۹۰، ۳۹۱ و ۱۳۰۱ قانون مدنی و مواد ۱۹۷، ۵۱۵ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی) اشاره کنید تا دادگاه بداند خواسته شما پایه و اساس قانونی دارد.

۴. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

زمانی که مدارک و متن دادخواست آماده شد، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. آن ها دادخواست شما را ثبت و به دادگاه صالح ارسال می کنند.

۵. پرداخت هزینه های دادرسی

هر دادخواستی هزینه ای دارد که به آن هزینه دادرسی می گویند. این هزینه بر اساس مبلغ خواسته شما (یعنی همان ثمن معامله ای که مطالبه می کنید) محاسبه می شود. اگر توان پرداخت یکجای این هزینه را ندارید، می توانید همزمان با دادخواست، درخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی را هم بدهید. در این صورت، دادگاه ابتدا به درخواست اعسار شما رسیدگی می کند.

۶. پیگیری پرونده تا صدور رأی نهایی

بعد از ثبت دادخواست، پرونده شما به جریان می افتد و دادگاه وقت رسیدگی تعیین می کند. باید در جلسات دادگاه حاضر شوید (یا وکیل تان) و از حق خودتان دفاع کنید. این مرحله می تواند کمی زمان بر باشد، اما با پیگیری منظم و دقیق، در نهایت به صدور رأی منجر می شود.

یادتان باشد: هر کدام از این مراحل اهمیت خاص خودش را دارد. پس با دقت و وسواس زیاد آن ها را انجام دهید.

نمونه دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله

برای اینکه کارتان راحت تر شود و یک تصویر کلی از متن دادخواست داشته باشید، در ادامه یک نمونه کلی از دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله را برایتان آورده ایم. این نمونه جنبه راهنمایی دارد و باید با توجه به جزئیات پرونده شما شخصی سازی شود.

خواهان: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل]

خوانده: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل]

وکیل خواهان (در صورت وجود): [نام و نام خانوادگی، شماره پروانه، آدرس]

خواسته:

1. الزام خوانده به پرداخت [مبلغ به عدد و حروف] ریال بابت ثمن معامله.
2. مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ [تاریخ سررسید پرداخت/تاریخ ارسال اظهارنامه/تاریخ تقدیم دادخواست] لغایت زمان اجرای حکم، بر اساس شاخص بانک مرکزی.
3. مطالبه کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل، هزینه کارشناسی و…).
4. تقاضای صدور قرار تامین خواسته جهت توقیف اموال خوانده (در صورت تمایل و نیاز).

دلایل و منضمات:

• تصویر مصدق مبایعه نامه/قرارداد بیع به شماره [شماره قرارداد/کد رهگیری] مورخ [تاریخ].
• تصویر مصدق سند مالکیت/برگ سبز خودرو/مدرک اثبات مالکیت [شرح مدرک].
• تصویر مصدق اظهارنامه ارسالی به خوانده (در صورت وجود).
• استشهاد محلی/شهادت شهود (در صورت نیاز و امکان).
• پرینت حساب بانکی خواهان.
• تصویر مصدق کارت ملی و شناسنامه خواهان.
• وکالتنامه وکیل (در صورت وجود).

شرح دادخواست:

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی حقوقی [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

احتراماً به استحضار عالی می رساند:

اینجانب [نام خواهان] در تاریخ [تاریخ معامله] یک دستگاه [نوع مبیع، مثلاً: آپارتمان / خودرو / کالا] به شماره پلاک ثبتی [یا مشخصات دیگر مبیع، مثلاً: پلاک انتظامی، مدل] واقع در [آدرس دقیق مبیع] را به موجب مبایعه نامه عادی شماره [شماره مبایعه نامه] که تصویر مصدق آن پیوست می باشد، به خوانده محترم آقای/خانم [نام خوانده] به مبلغ [مبلغ کل ثمن معامله به عدد و حروف] ریال فروخته ام.

بر اساس بند [شماره بند] مبایعه نامه مذکور، مقرر گردیده بود که خوانده محترم مبلغ [مبلغ ثمن باقیمانده به عدد و حروف] ریال از ثمن معامله را در تاریخ [تاریخ سررسید پرداخت] به اینجانب پرداخت نماید. متاسفانه، علیرغم ایفای تعهدات قراردادی اینجانب [یا آمادگی اینجانب برای ایفای تعهدات] و فرارسیدن موعد مقرر، خوانده محترم تاکنون نسبت به پرداخت مبلغ باقیمانده ثمن معامله اقدام ننموده است.

[اگر اظهارنامه ارسال شده، این پاراگراف را اضافه کنید]: اینجانب برای یادآوری و مطالبه ثمن، اظهارنامه ای به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه] به خوانده ارسال نمودم که متاسفانه بی نتیجه ماند.

فلذا با عنایت به مراتب معروضه و مستنداً به مواد ۱۰، ۲۱۹، ۲۲۰ و ۳۶۲ قانون مدنی و مواد ۱۹۷، ۵۱۵ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، از محضر محترم دادگاه استدعای رسیدگی و صدور حکم به شرح خواسته فوق، شامل الزام خوانده به پرداخت ثمن معامله، خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ [تاریخ دقیق] لغایت زمان اجرای حکم (مطابق شاخص بانک مرکزی) و همچنین کلیه خسارات دادرسی، مورد استدعاست. بدواً صدور قرار تامین خواسته جهت توقیف اموال خوانده نیز مورد تقاضاست.

با تشکر و احترام

نام و نام خانوادگی خواهان (امضا)

نکات مهم برای شخصی سازی نمونه دادخواست:

• جزئیات دقیق: حتماً تمام جزئیات مربوط به معامله (تاریخ، مبلغ، مشخصات کالا یا ملک، بندهای قرارداد مربوط به پرداخت) را با دقت وارد کنید.
• زبان حقوقی: سعی کنید از اصطلاحات حقوقی صحیح استفاده کنید. اگر با آن ها آشنا نیستید، حتماً از وکیل کمک بگیرید.
• تامین خواسته: اگر نگران هستید که خریدار اموالش را منتقل کند، حتماً درخواست تامین خواسته را در دادخواست تان قید کنید تا دادگاه دستور توقیف اموال او را صادر کند.
• تاریخ دقیق: تاریخ دقیق سررسید پرداخت ثمن یا تاریخ ارسال اظهارنامه (که مبنای محاسبه خسارت تاخیر تادیه است) را به درستی وارد کنید.

نکات حقوقی و پرسش های کلیدی در دادخواست مطالبه ثمن معامله

توی مسیر پیگیری دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله، ممکنه با یک سری پیچ و خم های حقوقی روبه رو بشید. آشنایی با این نکات، نه تنها کمک می کنه که پرونده تون رو قوی تر پیش ببرید، بلکه از تصمیمات اشتباه هم جلوگیری می کنه. بیاین با هم چند تا از مهم ترین این نکات رو بررسی کنیم:

۱. خسارت تأخیر تأدیه ثمن معامله

فرض کنید قرار بوده خریدار توی یک تاریخ مشخص پول رو بده، ولی نداده. خب اینجا شما فقط پول اصلی رو نمی خواید، بلکه ضرری هم که بابت دیرکرد بهتون وارد شده، باید جبران بشه. به این ضرر میگن خسارت تأخیر تأدیه.

شرایط و مبنای قانونی: شما می تونید علاوه بر اصل ثمن، این خسارت رو هم از دادگاه بخواید. مبلغ این خسارت بر اساس شاخص بانک مرکزی (که نرخ تورم رو نشون میده) محاسبه میشه. یعنی جوری که انگار اون پول رو به نرخ روز طلب می کنید، اما نه کاملاً! این خسارت از زمانی که پول به عنوان طلب مُسلّم (قطعی) میشه، قابل مطالبه است؛ معمولاً از تاریخ سررسید پرداخت، یا تاریخ ارسال اظهارنامه یا حتی از تاریخ ثبت دادخواست.

تفاوت با وجه التزام قراردادی: بعضی وقت ها توی قرارداد یه بندی می نویسند که اگه هر کدوم از طرفین به تعهدشون عمل نکردند، باید مبلغ مشخصی رو به عنوان جریمه بدهند. به این میگن وجه التزام. اگه توی قرارداد وجه التزام برای تأخیر پرداخت ثمن مشخص شده باشه، شما دیگه نمی تونید هم خسارت تأخیر تأدیه بگیرید و هم وجه التزام. باید یکی رو انتخاب کنید، مگر اینکه توی قرارداد صراحتاً هر دو قید شده باشه و دادگاه هم با توجه به شرایط پرونده، هر دو رو تأیید کنه. این تفاوت خیلی مهمه، حواستان باشد!

۲. قرار تأمین خواسته

اگه نگرانید که خریدار بدهکار، اموالش رو از دست خارج کنه (مثلاً به نام کس دیگه ای بزنه) تا شما نتونید ازش پول بگیرید، می تونید همزمان با دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله، درخواست تأمین خواسته بدید.

اهمیت توقیف اموال: با تأمین خواسته، دادگاه دستور میده که اموال خریدار (مثل ملک، خودرو، حساب بانکی، سهام و…) توقیف بشه. اینجوری شما مطمئن میشید که اگه حکم به نفع شما صادر شد، چیزی برای گرفتن پولتون وجود داره و دست خالی نمی مونید. این مثل یک قفل محکم روی دارایی های بدهکار هست.

شرایط درخواست تأمین خواسته: معمولاً برای تأمین خواسته، دادگاه از شما می خواد که مبلغی رو به عنوان خسارت احتمالی به حساب دادگستری واریز کنید (مثلاً حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد مبلغی که مطالبه می کنید). این برای اینه که اگه بعداً ثابت شد شما الکی شکایت کردید و حق با شما نبوده، اون خسارت احتمالی از اونجا به خریدار پرداخت بشه. اما توی بعضی موارد خاص (مثلاً وقتی سندی مثل چک بلامحل یا سفته دارید)، ممکنه بدون سپردن خسارت احتمالی هم تأمین خواسته صادر بشه.

۳. مطالبه ثمن معامله پس از انتقال سند

خیلی ها فکر می کنند اگه سند ملک به نام خریدار منتقل شد، دیگه نمی تونند ثمن باقی مانده رو مطالبه کنند. اما این فکر درست نیست!

آیا بعد از انتقال سند هم میشه ثمن رو خواست؟ بله، حتی بعد از انتقال سند هم فروشنده حق داره ثمن معامله رو مطالبه کنه. این ممکنه توی شرایطی پیش بیاد که طرفین توافق کرده باشند بخشی از پول، مثلاً بعد از انتقال سند و طی یک مهلت مشخص پرداخت بشه. توی این حالت، شما با همون دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله می تونید پولتون رو بخواید. رویه قضایی هم در این موارد حق رو به فروشنده میده.

۴. حق فسخ معامله به دلیل عدم پرداخت ثمن (خیار تأخیر ثمن)

بعضی وقت ها فروشنده دوست نداره پول رو بگیره، بلکه میخواد کل معامله رو بهم بزنه و ملک یا کالاش رو پس بگیره. اینجا پای خیار تأخیر ثمن به میان میاد.

تشریح ماده ۴۰۲ قانون مدنی: طبق این ماده، اگه توی معامله برای پرداخت ثمن و تحویل مبیع هیچ مهلتی مشخص نشده باشه و از زمان معامله سه روز بگذره و نه خریدار پول رو داده باشه و نه فروشنده کالا رو تحویل داده باشه، فروشنده حق داره معامله رو فسخ کنه. البته این حق فسخ فقط برای فروشنده است و برای خریدار نیست.

تفاوت بین مطالبه ثمن و فسخ معامله: این دو تا کاملاً با هم فرق دارند. با مطالبه ثمن، شما می خواید معامله سر جاش بمونه و فقط پولتون رو بگیرید. اما با فسخ معامله، شما می خواید معامله رو کلاً بی اثر کنید و کالا یا ملک تان را پس بگیرید و پول های دریافتی را برگردانید. انتخاب بین این دو با فروشنده است و باید با توجه به شرایط و صلاح خودش تصمیم بگیره.

اهمیت ارسال اظهارنامه فسخ: اگه قصد فسخ معامله رو دارید، بهتره قبلش یک اظهارنامه فسخ برای خریدار بفرستید و رسماً بهش اطلاع بدید که معامله رو به دلیل عدم پرداخت ثمن، فسخ کرده اید.

۵. مطالبه ثمن معامله به نرخ روز

این موضوع یکی از پرسش های رایج هست که آیا می تونیم ثمن معامله رو به نرخ امروز بخوایم؟

محدودیت های قانونی: به طور کلی، مطالبه ثمن معامله به نرخ روز امکان پذیر نیست و فقط توی موارد خیلی خاصی میشه این کار رو کرد. یکی از مهم ترین این موارد، رای وحدت رویه شماره ۷۳۳ دیوان عالی کشوره که میگه اگه مبیع (کالا/ملک) مستحق للغیر درآید و خریدار از این موضوع بی خبر باشه، فروشنده باید ثمن رو به نرخ روز به خریدار برگردونه. یعنی چی مستحق للغیر؟ یعنی فروشنده چیزی رو فروخته که مال خودش نبوده! در این حالت، خریدار بیچاره که فریب خورده، می تونه پولش رو به نرخ روز پس بگیره.

تفاوت اساسی با خسارت تأخیر تأدیه: یادتون باشه، مطالبه ثمن به نرخ روز با خسارت تأخیر تأدیه کاملاً فرق داره. خسارت تأخیر تأدیه برای جبران کاهش ارزش پول در طول زمانه، اما مطالبه به نرخ روز فقط توی همون شرایط خاص مستحق للغیر درآمدن مبیع و برای خریدارِ جاهل قابل اجراست. پس به عنوان فروشنده، معمولاً نمی تونید ثمن رو به نرخ روز مطالبه کنید، بلکه می تونید خسارت تأخیر تأدیه بگیرید.

۶. اثبات پرداخت یا عدم پرداخت ثمن معامله

توی دادگاه، بار اثبات خیلی مهمه. یعنی کی باید چی رو ثابت کنه؟

بار اثبات بر عهده کیست؟ اگه فروشنده ادعا می کنه که ثمن رو دریافت نکرده، این خریدار هست که باید ثابت کنه پول رو پرداخت کرده. اگه خریدار ادعا می کنه که پول رو داده، باید مدارکی مثل فیش واریز، رسید بانکی، شهادت شهود، اقرارنامه یا هر مدرک دیگه ای رو ارائه بده. اگه فروشنده رسید کتبی به خریدار داده باشه، کار خریدار خیلی راحت تره. برعکس، اگه فروشنده بخواد عدم پرداخت رو ثابت کنه، کارش سخت تره و باید نشون بده که هیچ مدرکی دال بر پرداخت وجود نداره.

یک توصیه مهم: همیشه توی معاملات، رسیدهای پرداخت و دریافت رو کتبی و دقیق داشته باشید تا بعداً دچار مشکل نشوید. حرف باد هواست!

۷. واریز ثمن معامله از حساب شخص ثالث

گاهی وقت ها خریدار خودش پول رو واریز نمی کنه، بلکه یک نفر دیگه (مثلاً یکی از اعضای خانواده یا دوستش) از حساب خودش ثمن رو واریز می کنه.

اعتبار حقوقی این نوع پرداخت: از نظر حقوقی، اگه توی فیش واریزی یا به هر شکل دیگه ای مشخص باشه که این مبلغ به حساب فروشنده و بابت ثمن معامله فلان شخص واریز شده، این پرداخت معتبره و جای نگرانی نداره. مهم اینه که شما (فروشنده) پول رو دریافت کرده باشید و مشخص باشه که این پول بابت چی بوده. البته همیشه بهتره پرداخت از حساب خود خریدار انجام بشه تا بعداً شبهه ای ایجاد نشه.

۸. مطالبه ثمن معامله از وکیل (وکیل فروشنده)

ممکنه شما یک وکیل به عنوان فروشنده تعیین کرده باشید و خریدار هم پول رو به حساب وکیل شما واریز کرده باشه، اما وکیل از دادن پول به شما سر باز بزنه.

شرایط وکالتنامه و لزوم رعایت غبطه موکل: وکیل طبق قانون موظفه که غبطه و مصلحت موکل رو رعایت کنه. یعنی باید کاری رو انجام بده که به نفع شما باشه. اگه وکیل ثمن معامله رو گرفته و به شما نداده، شما می تونید علیه اون طرح دعوا کنید.

عنوان صحیح دعوا: اینجا دیگه دعوای شما مطالبه ثمن معامله از خریدار نیست، چون خریدار پول رو داده. دعوای شما میشه مطالبه حساب ایام وکالت از وکیل. یعنی از وکیل می خواید که حساب کارهاش رو بهتون پس بده و پولی که از طرف شما دریافت کرده رو برگردونه.

۹. مرجع صالح رسیدگی به دعوا

کدوم دادگاه به دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله شما رسیدگی می کنه؟

دادگاه عمومی حقوقی: به طور کلی، مرجع صالح برای رسیدگی به این دعاوی، دادگاه عمومی حقوقی است. اما کدوم دادگاه عمومی حقوقی؟ دادگاهی که توی محل اقامت خوانده (یعنی خریدار بدهکار) قرار داره، یا دادگاهی که قرارداد اونجا بسته شده، یا دادگاهی که تعهد (پرداخت ثمن) باید اونجا انجام می شده.

صلاحیت شورای حل اختلاف: اگه مبلغ ثمن معامله ای که مطالبه می کنید خیلی زیاد نباشه (مثلاً تا سقف ۲۰۰ میلیون ریال، البته این سقف ها ممکنه تغییر کنه)، شورای حل اختلاف هم صلاحیت رسیدگی داره. پس قبل از اقدام، حتماً مبلغ خواسته و صلاحیت مرجع رو بررسی کنید.

۱۰. اجرای رأی مطالبه ثمن معامله

اگه دادگاه به نفع شما رأی داد و خریدار رو محکوم به پرداخت ثمن کرد، کار هنوز تموم نشده. حالا باید رأی رو اجرا کنید.

مراحل پس از قطعیت حکم: بعد از اینکه رأی دادگاه قطعی شد (یعنی مهلت تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی گذشت و رأی دیگه قابل اعتراض نبود)، شما می تونید درخواست صدور اجراییه کنید.

صدور اجراییه و معرفی اموال: اجراییه به خریدار (محکوم علیه) ابلاغ میشه و اون ده روز فرصت داره که پول رو پرداخت کنه. اگه پرداخت نکرد، شما می تونید اموالش رو (ملک، خودرو، حساب بانکی و…) به اجرای احکام دادگاه معرفی کنید تا از محل اون اموال، طلب شما وصول بشه. این مرحله می تونه شامل توقیف اموال، ارزیابی، و در نهایت مزایده و فروش اموال باشه.

۱۱. رأی وحدت رویه مرتبط: رأی ۷۳۳ دیوان عالی کشور

همان طور که بالاتر هم اشاره کردیم، رأی وحدت رویه شماره ۷۳۳ دیوان عالی کشور یکی از مهم ترین آرا در این زمینه است. این رأی می گه: در مواردی که مبیع مستحق للغیر درآید و خریدار جاهل به این امر باشد، فروشنده علاوه بر استرداد ثمن، باید غرامات وارده بر خریدار ناشی از کاهش ارزش ثمن را نیز جبران نماید.

کاربرد: این رأی بیشتر به نفع خریدار هست تا فروشنده. یعنی اگه شما چیزی رو بخرید و بعد بفهمید فروشنده مالک نبوده، می تونید پولتون رو به اضافه خسارت کاهش ارزش پول (تعدیل ثمن) پس بگیرید. پس یادتون باشه این رأی به فروشنده ای که ثمن رو طلب می کنه، اجازه نمی ده پول رو به نرخ روز مطالبه کنه، مگر در شرایط خاص.

۱۲. اشتباهات رایج در این دعاوی

همیشه بهتره از اشتباهات دیگران درس گرفت تا خودمان دچارشان نشویم. چند تا از اشتباهات رایج توی دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله عبارتند از:

• عدم تنظیم قرارداد کتبی: خیلی ها به خاطر اعتماد یا تنبلی، قرارداد رو کتبی نمی نویسند. این بزرگ ترین اشتباهه چون اثبات معامله شفاهی توی دادگاه خیلی سخته.
• نداشتن رسید پرداخت/دریافت: وقتی پولی رد و بدل میشه، حتماً رسید کتبی بگیرید. «نگو نگفتی، نگو گفتم!»
• تأخیر در اقدام: هر چه زودتر برای مطالبه حق تان اقدام کنید، شانس موفقیت تان بیشتر است. طولانی شدن زمان باعث میشه مدارک از بین بره یا خریدار اموالش رو منتقل کنه.
• اشتباه در تعیین خواسته: مثلاً به جای مطالبه ثمن، اشتباهاً درخواست فسخ معامله رو بدید، در حالی که قصدی برای فسخ ندارید.
• عدم درخواست تأمین خواسته: اگه خریدار توان مالی مشکوکی داره، درخواست تأمین خواسته رو دست کم نگیرید.

نتیجه گیری: با آگاهی از حقوق خود، مطالباتتان را پیگیری کنید

خب، به انتهای مسیر رسیدیم! همان طور که دیدید، عدم پرداخت ثمن معامله توسط خریدار، یک مشکل حقوقی کاملاً جدی است که البته راه حل های قانونی خودش را هم دارد. دادخواست الزام به پرداخت ثمن معامله، ابزاری قدرتمند در دست فروشندگان است تا بتوانند حق خود را از طریق مراجع قضایی پیگیری کنند و به قول معروف، «به حق و حقوقشان برسند».

دانستن مفاهیم پایه مثل خود ثمن معامله، شرایط لازم برای طرح دادخواست، مراحل گام به گام آن، و از همه مهم تر، نکات حقوقی ظریف و کلیدی، می تواند تفاوت بزرگی در نتیجه پرونده شما ایجاد کند. این اطلاعات به شما کمک می کند تا با چشم بازتری وارد این میدان حقوقی شوید و از اشتباهات رایج پرهیز کنید.

پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی، هر چند ممکن است گاهی خسته کننده به نظر برسد، اما به شما این اطمینان را می دهد که حقوق تان پایمال نخواهد شد. پس، اگر شما هم در موقعیتی قرار گرفته اید که خریدار به تعهدات مالی اش عمل نکرده، توصیه می کنیم که دست روی دست نگذارید. با جمع آوری دقیق مدارک، تنظیم صحیح دادخواست و آگاهی از تمام جوانب قانونی، برای احقاق حق خود اقدام کنید.

مهم ترین نکته این است که در این راه تنها نیستید. در صورت نیاز به هرگونه راهنمایی بیشتر یا برای اطمینان از صحت اقداماتتان، مشورت با یک وکیل متخصص و باتجربه در این زمینه، بهترین سرمایه گذاری برای حفظ حقوق شما خواهد بود. امیدواریم این راهنمای جامع برای شما مفید بوده باشد و بتوانید با اتکا به دانش و قانون، به مطالبات خود دست یابید.