دوربین عکاسی به مثابه فرهنگ

تا همین چند ده سال پیش، آلبوم های خانوادگی عکس ـ که تورق آن یکی از تفریحات در میهمانی های خانوادگی محسوب می شد ـ از چند موضوع ثابت مثل؛ پرتره های پرسنلی و آتلیه ای، معدودی عکس مراسم عروسی یا کودکان، چند نمونه عکس های یادگاری در سفر و دو سه مورد استثنایی فراتر نمی رفت، اما امروزه به نظر می رسد مردم از هر چیزی که می بینند و از هر اتفاقی که رخ می دهد، عکس می گیرند. همه ابزار و وسایل اطراف ما، در و پنجره، زندگی روزمره شهری، جشن تولد، اسباب بازی های جدید، دورهمی های دوستانه، مراسم ختم، اسناد و…، همه جایی در پوشه های عکس دیجیتال دارند.

به گزارش انین، ایران در یادداشتی به قلم سعید فلاح فر نوشت: این روزها به کمک پیشرفت های فنی، امکان عکاسی ساده و ارزان قیمت (یا به عبارتی رایگان) تقریباً برای همه افراد جامعه فراهم آمده است و بیشتر مردم حداقل به گوشی های تلفن همراه با دوربین های خودکار عکاسی، دسترسی دارند. تهیه عکس، دیگر مثل قرن گذشته احتیاج به تجهیزات گرانقیمت و مهارت های خاص ندارد. اگرچه این شرایط ارتباط زیادی با موضوع کیفی در عکاسی هنری پیدا نمی کند، اما مستقیماً در تولید راحت و سریع تصویر موثر بوده است. توسعه فضاهای مجازی هم برای این تولیدات، بستری از امکان نشر ایجاد کرده اند که سرنوشت عکاسی و اجتماعی معاصر و حتی سبک زندگی امروزی را تحت تاثیر قرار داده است.
ما از چه چیزهایی عکس می گیریم؟
عکاسی از بدو ابداع تلاش کرده است که دامنه فعالیت های خود را توسعه دهد. در ایران عکاسی از رخدادهای دربار قاجار و پرتره درباریان و رجل سیاسی شروع شد اما به سرعت تا خلوت زنان و حرم سلطان راه پیدا کرد، اما این پایان ولع عکاس ها برای پرداختن به موضوعات جدید نبود و کم کم دوربین عکاسی به کوچه و خیابان و مشاغل شهری و سفرها و… پا گذاشت. تا همین چند ده سال پیش، آلبوم های خانوادگی عکس ـ که تورق آن یکی از تفریحات در میهمانی های خانوادگی محسوب می شد ـ از چند موضوع ثابت مثل؛ پرتره های پرسنلی و آتلیه ای، معدودی عکس مراسم عروسی یا کودکان، چند نمونه عکس های یادگاری در سفر و دو سه مورد استثنایی فراتر نمی رفت، اما امروزه به نظر می رسد مردم از هر چیزی که می بینند و از هر اتفاقی که رخ می دهد، عکس می گیرند. همه ابزار و وسایل اطراف ما، در و پنجره، زندگی روزمره شهری، جشن تولد، اسباب بازی های جدید، دورهمی های دوستانه، مراسم ختم، اسناد و…، همه جایی در پوشه های عکس دیجیتال دارند. بعضی هم گاهی به تقلید از عکاسان حرفه ای حتی تلاش می کنند سوژه های بکر یا منظره های زیبا را ثبت کنند. بخشی از زمان مسافرت ها و میهمانی های امروزی صرف تهیه همین عکس ها می شود بدون اینکه مشکلات و هزینه های چاپ داشته باشند و محدودیتی در نمایش آن باشد. از این منظر، اغلب مردم، علاوه بر نتیجه کار عکاسی، از خود فرایند عکاسی هم لذت می برند یا آن را جایگزین اموری می کنند که تمایلی به انجامش ندارند. این لذت باعث می شود با اعتماد بیشتری، در کسوت یک عکاس حرفه ای و آماتور به نمایش و اشتراک عکس هایشان مشتاق باشند.
عکاسی با این تعریف عمومی به همه امور زندگی نفوذ کرده است. ما تقریباً در نیمی از زیست اجتماعی خود، ناگزیر در معرض عکاسی و دوربین عکاسی هستیم. تصور کنید که یک نفر در جمع بزرگی از دوستان، ناگهان و با صدای بلند اعلام کند: «من و همسرم دیروز در یک رستوران بزرگ، کباب و سالاد و سبزی خوردیم.» یا «به اطلاع همه دوستان می رسانم من چند ساعت پیش به باشگاه ورزشی رفتم.» یا «راستی اطلاع دارید من برای خودم یک لباس جدید گرانقیمت خریده ام؟» فرهنگ رایج اجتماعی چند دهه پیش، چنین رفتارهایی را چندان اخلاقی و مودبانه نمی دانست، اما گویا تحمل این مکالمات و اخبار در قالب عکس، پذیرفته تر می نماید و به امری رایج در صفحات مجازی عکس محور تبدیل شده است. عکس های امروزی بی پرواتر از کلمات هستند و مرزهای زندگی خصوصی و اجتماعی را به شکل محسوسی جابه جا کرده اند. بی هیچ ملاحظه ای می توان مدعی شد؛ زندگی امروزی بشدت [و شاید تا اندازه ای وحشتناک] در طرح سبک زندگی همه مردم از پدیده فراگیر عکاسی تاثیر گرفته است. در حالی که باید اعتراف کرد در این قسم کاربرد عوامانه، عکاسی با همه ظرفیت های استنادی ـ شاید بخشی از واقعیت باشد ـ اما هرگز مساوی همه حقیقت نیست. بویژه با این رویکرد که گاهی ساکت و منفعل است، گاهی فعال. همچنان که مردم نسبت به عکاسی از نقاط قوت زندگی و انتشار آن بیشتر از ثبت و نشر ناکامی ها و تلخی ها و محرومیت های خود تمایل نشان می دهند. بخش بزرگی از عکس ها با این جمله کلیدی و فریبنده ثبت می شوند؛ «یک، دو، لبخند، سه».