راهی برای نجات کتیبه اورارتویی و بازنگری حریم «ارگ علیشاه» تبریز

وحید نواداد در گفت وگو با انین درباره آخرین وضعیت کتیبه اورارتویی نشتِبان که در سال های اخیر بارها مورد تعرض و حفاری های غیر مجاز قرار گرفته است توضیح داد: کتیبه اورارتویی نشتِبان در منطقه ای واقع شده است که خالی از سکنه بوده و مردم بومی و محلی در آنجا زندگی نمی کنند و این موضوع باعث آسیب هایی به این اثر شده است؛ چرا که در مناطقی که آثار تاریخی وجود دارند و مردم ساکن هستند به حفاظت این آثار کمک می شود. واقعیت این است که در استان آذربایجان شرقی بیش از دو هزار اثر ثبتی داریم که حدود ١٢٠٠ اثر از آن ها تپه گورستان و محوطه است و امکان اینکه بتوانیم به صورت فیزیکی و با حضور نیروهای انسانی از آن ها حفاظت کنیم وجود ندارد.  

او افزود: متاسفانه در نشتبان در طول سال های اخیر حفاری هایی غیرمجاز صورت گرفته است از این رو گزارش کاملی از آسیب هایی که به کتیبه اورارتو نشتبان وارد شده بود توسط معاونت میراث فرهنگی تهیه شد و در شورای فنی اداره کل استان آذربایجان شرقی این گزارش را ارائه کردیم. حال درباره حفاظت از این کتیبه دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی این که در خودِ محل این کتیبه را حفاظت کنیم که نیازمند یکسری اقدامات است و در حال بررسی هستیم ببینیم که آیا این اقدامات می تواند به اندازه کافی مانع آسیب شود یا خیر. دومین دیدگاه این است که آیا این امکان وجود دارد که کتیبه رو جدا کنیم تا به یکی از موزه های استان منتقل شود. البته این اقدام در همه جای دنیا انجام می شود.  

معاون میراث فرهنگی آذربایجان شرقی گفت: اگر کتیبه را به موزه منتقل کنیم در محل آن کتیبه ای مشابه ساخته خواهد شد و در جای آن جاگذاری می شود. حتی اطلاعات کامل در محل گذاشته می شود تا بازدیدکنندگان عین به عین  کتیبه اورارتو را ببینند. این موضوع با هماهنگی پژوهشگاه میراث فرهنگی در شورای فنی اداره کل استان بررسی و مقرر شد که مطالعات لازم درباره این دو گزینه توسط میراث فرهنگی استان انجام شود. این مطالعات باید با مجوز و نظارت پژوهشگاه میراث فرهنگی انجام و در نهایت برای نوع حفاظت کتیبه تصمیم گیری شود. همچنین برای جابجایی کتیبه باید مطالعات زمین شناسی سنگ شناسی و زیست شناسی انجام شود و به لحاظ اجرایی هم این اقدام بررسی شود؛ چراکه کتیبه بخشی از یک صخره است و باید یکجا جابجا شود تا آسیبی به اثر وارد نشود.  

نواداد درباره وضعیت دیگر کتیبه های اورارتو در آذربایجان شرقی اظهار کرد: به طور کلی چهار کتیبه اورارتو در آذربایجان شرقی وجود دارد که سه کتیبه دیگر وضعیت بهتری دارند اما برنامه ما این است مطالعاتی که قرار است برای نوع حفاظت کتیبه نشتبان انجام دهیم درباره سه کتیبه دیگر هم انجام شود. البته سال گذشته فاز اول مطالعه حفاظت و مرمت «کتیبه ورزقان» توسط دانشگاه هنر انجام شد و الان مطالعات فاز دوم این کتیبه را در برنامه داریم. در مطالعه اولیه وضعیت کامل کتیبه بررسی و آسیب شناسی شده و کلیاتی برای ساماندهی این مجموعه در نظر گرفته شده است. در این مطالعه راهکاری تحت عنوان اینکه کتیبه را جدا و جای دیگری نگهداری کنیم پیشنهاد نشده است چون در خود محل حفاظت قابل انجام است. سال گذشته هم اقداماتی در حوزه حفاظت اولیه و نصب تابلوهای راهنما صورت گرفته بود.  

معاون میراث فرهنگی آذربایجان شرقی همچنین درباره طرح «تعیین عرصه و حریم ۵۰ درصد از آثار ثبت شده هر استان در ۱۱ سال آینده» که از سوی وزارتخانه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی مطرح شده است اظهار کرد: این تکلیف برنامه توسعه هفتم است. وقتی تکلیفی مشخص می شود سازوکار آن هم باید پیش بینی شود. ما در سال اول برنامه توسعه هفتم هستیم و باید برای پیش بردن اهداف این برنامه در هر استان اعتبارات لازم در نظر گرفته شود. این تکلیف در برنامه توسعه ششم ثبت آثار تاریخی بود که استان آذربایجان شرقی هم بر اساس شاخص هایی که برنامه توسعه ششم داشت همیشه پیشرو بود و بیش از آن تعداد شاخص در حوزه ثبت آثار عملکرد داشت. برای امسال نیز برای ثبت و تصویب حریم ها شاخص هایی را برای استان ها مشخص کردند بر همین اساس هم برنامه ریزی هایی انجام دادیم. حالا اینکه ما در طول مثلاً ۱۰ سال آینده بتوانیم به حریم گذاری ۵٠ درصد آثار برسیم به لحاظ فنی امکان پذیر است اما به میزان بودجه و اعتبار تخصیصی هر استان هم بستگی دارد. باید با توجه به اعتباری که داده می شود بتوانیم این تکلیف را عملیاتی کنیم و پیش ببریم.  

نواداد با بیان این که در حوزه تعیین حریم محوطه های تاریخی وضعیت مطلوبی نداریم گفت: تقریبا دو هزار و ٢٠ اثر ثبتی در استان وجود دارد که حدوداً پنج درصد این آثار تعیین حریم شده اند اکثر آن ها هم در حوزه ابنیه تاریخی بودند و در حوزه محوطه های تعیین حریم به مراتب کمتر اتفاق افتاده است. البته حریم گذاری محوطه های تاریخی اولویت ما قرار دارد. بر این اساس در تاریخ هشتم آبان ۱۴۰۲ تعیین حریم آثار «الله قلی تپه سی لیلان» محوطه تاریخی «آغچه ریش چاراویماق» «مسجد میر محمود آقا» «بقعه سید ابراهیم» «خانه امیر فاطمی» انجام شده است. در سال جاری چهار تعیین حریم انجام شده و در انتظار طرح در جلسه کمیته شورای حریم استان است. همچنین بازنگری حریم «ارگ علیشاه تبریز» در دست اقدام است.  

او درباره علت بازنگری حریم «ارگ علیشاه تبریز» توضیح داد: یکسری از حریم گذاری ها در گذشته انجام شده است مثلاً دوره پیش از انقلاب زمانی که این تعیین حریم انجام شد دیدگاه حفاظتی متفاوتی با امروز وجود داشت برای مثال در ضوابط حریم مسجد کبود یا ارگ علیشاه در دهه ۵۰ میزان ارتفاعی که در حریم آثار دیده شده است به مراتب بیشتر از ارتفاع ساخت و سازی است که در مطالعات بافت تاریخی به آن رسیدیم یعنی ضوابط بافت تاریخی ما سختگیرانه تر از ضوابط حریم آثاری است که در دهه ۵۰ حریم گذاری شده است. همین موضوع سبب ایجاد تناقض شده و باید بازنگری حریم انجام شود. موضوع بعدی که موجب تناقض است نقشه های هوایی است که وجود دارد. این موارد موجب شده است در بناهایی چون «ارگ علیشاه» یا «مسجد کبود» بازنگری حریم انجام شود.  

نواداد همچنین درباره کاوش های باستان شناسی این استان در یک سال اخیر گفت: در سال ۱۴۰۲ مطالعات باستان شناسی محوطه تاریخی «آغچه ریش شهرستان چاراویماق» به منظور لایه نگاری و تعیین عرصه و حریم و در سال جاری مطالعه «آغ کند» شهرستان میانه به منظور تعیین حریم انجام شده است.

به گفته معاون میراث فرهنگی آذربایجان شرقی تکمیل مرمت و ساماندهی مسجد انبار «حاج غفار» تکمیل تجهیز و مرمت موزه آذربایجان ساماندهی خانه پدری استاد شهریار ساماندهی پایگاه ملی اوجان مرمت و ساماندهی مسجد جامع تسوج مرمت و ساماندهی پل سنگی تبریز مرمت و ساماندهی مسجد قلعه جوق سراب مرمت و ساماندهی کلیسای سهرل مرمت و ساماندهی مسجد قانلی تبریز مرمت و ساماندهی مقبره پیرسلطان سردرود مرمت و ساماندهی مجموعه باغ کمال تبریز مرمت و ساماندهی مسجد کبود تبریز مرمت و ساماندهی پل ۲۳ دهنه میانه تکمیل مرمت و ساماندهی و تعمیر مسجد جامع علیشاه ساماندهی محوطه پایگاه ربع رشیدی تبریز پروژه ساماندهی و نورپردازی مسجد کریم خان پروژه مرمت و ساماندهی مسجد جامع هشترود مرمت و ساماندهی کلیسای سنت استپانوس جلفا مرمت و ساماندهی سایت موزه عصر آهن تبریز پروژه مطالعه و طرح حفاظت و مرمت معماری صخره بافت تاریخی روستای کندوان پروژه مرمت و ساماندهی و جداره سازی روستای تاریخی اشتبین پروژه بافت تاریخی شهر مراغه (ساماندهی ابنیه موجود عرصه مقبره اوحدی) ساماندهی بافت تاریخی کندوان بافت تاریخی اسکو (مرمت و ساماندهی حمام میلان اسکو) ساماندهی و مرمت مسجد سید حمزه تبریز ادامه عملیات ساخت مخزن امن موزه منطقه ای آذربایجان شرقی پروژه مرمت و حفاظت بافت تاریخی وینق (عمارت تومانیانس) پروژه مرمت و ساماندهی محوطه های گورستانی روستای ترپ و روستای موجومبار صوفیان و محوطه آغجه قلعه ورزقان ایجاد زیرساخت سیستم حفاظتی ساخت مخازن موزه مردم شناسی بخشایش مرمت و ساماندهی مسجد جامع شبستر وحمام دوقلو شبستر مرمت و ساماندهی بافت روستای ملک طالش ساماندهی و مرمت تپه یالدور مرند مرمت و استحکام بخشی دبیرستان فردوسی و ادامه عملیات اجرایی موزه فرش تبریز در یک سال اخیر انجام شده است.  

پایان خبر انین