سیگنال آمریکای ترامپ به «پ ک ک» چه بود؟ / پایان چرخه قدیمی خشونت و درگیری نظامی، به نفع کًردها است

جواد مرشدی: ظاهرا مذاکرات پنهانی میان نمایندگان جریان کُردی در ترکیه با عبدالله اوجالان رهبر حزب کارگران کردستان ترکیه” پ.ک.ک” در زندان جواب داد. گفت وگوهایی که به صدور بیانیه ای از سوی اوجالان منتج و طی آن خلع سلاح و انحلال پ.ک.ک اعلام شد.

پس از این بیانیه که مورد استقبال دولت اردوغان نیز قرار گرفت موضوع خلع سلاح و سپس انحلال این حزب  به یکی از موضوعات مهم رسانه ای و سیاسی به ویژه در داخل ترکیه تبدیل شد. تا اینکه روز گذشته بطور رسمی خبر از انحلال این حزب که با هدف ایجاد یک سرزمین مستقل کُرد تاسیس شده بود سرخط خبرها شد.

پرسش اصلی اینجاست که چگونه یک حزب سیاسی شبه نظامی که نزدیک به ۴۷ سال فعالیت داشته و از سال ۱۹۸۴ به طور رسمی وارد مبارزه مسلحانه شده ناگهان اعلام انحلال می کند.

خبرگزاری انین در گفتگو با محمد علی دستمالی پژوهشگر مسائل ترکیه سوریه و مطلعات کردها به عوامل دخیل در این انحلال پرداخته است.

 انحلال و خلع سلاح پ.ک.ک را چگونه ارزیابی می کنید؟ آن چه که روی داد تا چه اندازه مهم است؟

مدت هاست که پ.ک.ک اثرگذاری خود را در داخل ترکیه از دست داده و یک تهدید امنیتی جدی علیه این کشور نیست. در نتیجه از منظر تهدیدات امنیتی نمی توانیم بگوییم اتفاق شگرفی روی داده است. اما از لحاظ نمادین از منظر بار معنایی و اجتماعی و از دید تاریخی بالاخره ما با تابلویی روبرو هستیم که بر آن الفاظ معناداری مانند «انحلال» و «خلع سلاح» نوشته شده. اینها مفاهیم کم اهمیتی نیستند. یادمان باشد حتی قبل از جنگ جهانی نخست و پیش از انحلال امپراتوری عثمانی؛ نخستین فعالیت های مسلحانه کردها توسط عبدالسلام بارزانی و دیگران آغاز شده و این یعنی یک روند یکصد و پانزده ساله! حالا که یکی از مهمترین و قدیمی ترین جنبش های مسلحانه کرکره را پایین کشیده چنین چیزی به این معنی است که این ساز و کار دیگر جوابگو نیست و شاهد سربرآوردن گروه مسلح جدید نخواهیم بود. پس این وضعیتی جدید در خاورمیانه است.

 چه شد که این گروه پس از فعالیتی نزدیک به پنجاه سال چنین تصمیمی اتخاذ کرد؟

 خود اوجالان در بیانیه اش به بخشی از این پرسش پاسخ داده است. او می گوید: «توجیه معنایی و ماهیت وجودی پ.ک.ک پایان یافته و تاریخ آن به سر آمده است». در عین حال به این اشاره کرده که «پ.ک.ک تحت تاثیر دو موضوع مهم به وجود آمد: نخست؛ شرایط پس از جنگ سرد و نفوذ اندیشه های سیوسیالیستی صادرشده از اتحاد جماهیر شوروی به منطقه. دوم؛ سیاست های تند و خشن دولت ترکیه علیه کردها در چارچوب انکار موجودیت و هویت آنان». اینها نکات مهمی هستند. اما به باور من کُد مهم دیگری نیز داریم که عبارت است از افزایش بیسابقه و شتابان قدرت رزمی ارتش و نیروهای امنیتی ترکیه در مقابله با تهدیدات چریکی پ.ک.ک. ترکیه به عنوان دومین ارتش بزرگ ناتو با لشکری از ژنرال ها و سربازان توانمند مدتی طولانی با پ.ک.ک جنگید. اما استفاده از تاکتیک های چریکی و جنگ نامتقارن و وضعیت خاص جغرافیایی و سیاسی عراق باعث شد که پ.ک.ک توان مقاومت داشته باشد. پیشرفت های ده سال اخیر پ.ک.ک در رصد هوایی و پهپادسازی این برتری مهم را از دست پ.ک.ک درآورد و بیش از یکصد تن از فرماندهان و نیروهای قدیمی با شلیک از راه دور پهپادهای ترکیه و همچنین با استفاده از شبکه ی اطلاعاتی قدرتمند و منسجم از میان برداشته شدند و پ.ک.ک زمینگیر شد. پس نمی توانست به همان شکل قبلی به فعالیت خود ادامه دهد.

 به نظر شما نقش عوامل خارجی در این مساله تا چه اندازه مهم است؟ به عنوان مثال آمریکا چقدر نقش دارد؟

 قطعا عوامل پیرامونی و خارجی نقش مهمی دارد. به ویژه نقش آمریکای ترامپ را مهم می دانم. تردیدی نیست که آمریکا در سوریه آشکارا کردهای نزدیک به اوجالان را ترغیب کرد که با دولت جدید دمشق وارد گفتگو شوند. سیگنال آمریکای ترامپ به پ.ک.ک احتمالا حاوی چنین پیامی بوده است: وضعیت سوریه و منطقه متحول شده. اگر قرار باشد ترکیه و دولت جدید سوریه به شما حمله ور شوند کاری از دست ما ساخته نیست و اولویت های مهمتری داریم. صد البته آمریکا یگانه عامل موثر نیست و تحولات اخیر خاورمیانه هم مهم بود.

 منظور شما از تحولات اخیر صرفا رویدادهای سوریه است؟ یا رویدادهای قبل از آن را هم دربر می گیرد؟

 به طور مشخص منظورم رویدادهای پس از ۷ اکتبر است. اگر طوفان الاقصی روی نمی داد اگر دولت اسد سقوط نمی کرد اگر شرایط برای حماس جهاد حزب الله لبنان و حوثی های یمن تا این اندازه دشوار نمی شد پ.ک.ک نمی توانست با این سرعت قدم در مسیر انحلال و خلع سلاح بگذارد. همه این وقایع تایرگذار بودند.

 چرا جزئیات توافق اعلام نشده است؟

 ترکیه از بسیاری جهات کشور خاصی است. گروه های خشن پنهانی در ترکیه فعال هستند نفوذی های میت و ارتش و پلیس ظرفیت بالایی برای خرابکاری دارند؛ انجمنهای ملی گرای موسوم به ترک اجاقلاری همگی مسلح و خطرناک هستند و هر کدام از آنها به شکلی می توانند رد این مسیر خلل ایجاد کنند. در داخل خود پ.ک.ک هم بعید نیست افرادی پیدا شوند که با وضعیت جدید کنار نیایند. بنابراین دولت تصمیم گرفته جزئیات را پنهان کند که امکان لطمه زدن به این روند کاهش پیدا کند.

یعنی شما معتقدید که امتیازاتی به اوجالان و پ.ک.ک داده شده اما فعلا مصلحت نمی دانند که مفاد آن را اعلام کنند؟

 بله. قطعا امتیازاتی هست اما سطح این امتیازات با خواسته های قبلی پ.ک.ک منطبق نیست. من تمایل دارم از این لفظ استفاده کنم: «امتیازاتِ حداقلی». ممکن است بپرسید: پس چرا به امتیازات حداقلی رضایت داده شد؟ پاسخ این است: از این بیشتر نصیب نمی شد. واقعیت صحنه این را به ما می گوید. اما در هر حال اقدام اوجالان جسورانه بود. حالا باید ببینیم او پس از این دوره در دفتر کار آزاد خودش در جزیره ی ایمره آلی اجازه خواهد داد که امور سیاسی کردها در دست کادرهای سیاسی جوان و میانسال باشد یا ترجیح می دهد همه چیز با محوریت خود او پیش برود. این را در آینده باید دید.

به نظر شما برنده ی واقعی این روند کیست؟

 خاتمه یافتن چرخه ی قدیمی خشونت و درگیری نظامی قطعا به نفع کردها است و می توان این وضعیت را در مطالعات صلح دستاوردی مثبت دانست. ولی اگر قرار باشد به طور دقیق از لفظ «برنده» استفاده کنیم؛ حقیقتا برنده ی اصلی یک مربع است. مربعی که اضلاع اصلی آن عبارتند از: رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعهابراهیم کالن رییس سرویس اطلاعاتی میتهاکان فیدان وزیر امور خارجه و همچنین دولت باغچلی رهبر راست افراطی حزب حرکت ملی گرا که در این ۱۱ سال مهمترین شریک سیاسی اردوغان بوده است.

با این بحران اقتصادی عجیب که زندگی را بر بخش قابل توجهی از مردم ترکیه دشوار کرده هیچ چیزی مانند تبلیغات گسترده با تیتر «رهبری موفقیت آمیز اردوغان در پایان دادن به تهدید پنجاه ساله» نمی توانست به داد او برسد. حالا او برگ برنده جدیدی دارد که وانمود کند حزب و دولتش ناکارآمد نیست. این قطعا اسمی جز پیروزی ندارد.

این احتمال وجود دارد که برخی از سیاستمداران غیرنظامی کُرد همچون صلاح الدین دمیرتاش ادریس بالوکن فرات آنلی و دیگران نیز زمینه مساعدتری برای نشو و نمای سیاسی و نقش آفرینی اجتماعی ایفا کنند. آنان در گذشته ناچار بودند در تمام تصمیمات و اقدامات خود بر اساس دستورات سران پ.ک.ک عمل کنند. اما حالا آزادی عمل بیشتری خواهند داشت.

 فکر می کنید مخالفین اردوغان در این میانه چه وضعیتی پیدا می کنند؟

ما با معادله ی پیچیده ای روبرو هستیم. پس از زندانی شدن اکرم امام اوغلو شهردار سابق استانبول و قدرتمندترین رقیب سیاسی اردوغان شرایط برای مخالفین و به ویژه برای حزب جمهوری خلق دشوارتر شده است. حالا اگر قرار باشد دولت اردوغان به منظور تضمین پروژه ی اصلاح قانون اساسی و پیروزی در انتخابات ۲۰۱۸ میلادی امتیازاتی به کردها بدهد و رای کردها را به دست بیاورد قطعا شرایط برای مخالفین روز به روز سخت تر خواهد شد. اما در مجموع؛ نمی توانیم بگوییم همه چیز در شرایطی کاملا مطلوب و گارانتی شده به نفع اردوغان پیش می رود. انحلال پ.ک.ک برای افکار عمومی ترکیه و هواداران اردوغان خوراک خبری و تبلیغاتی خوبی است ولی دستاوردی ماندگار نیست. اگر اردوغان نتواند برای گذار از بحران اقتصادی راهی پیدا کند اگر ناکارآمدی دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه از میان نرود؛ مخالفین اردوغان باز هم شانس بالایی برای تسخیر قدرت خواهند داشت.

۳۱۱۲۱۲