فلوشیپ و تاریخ تعاملات جهانی نشر

به طور کلی پیشبرد هیچ امری بدون شناخت و تحلیل پیشینه و تاریخ آن حوزه ممکن نیست و بدیهی ترین پیش نیازی که مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخش های مرتبط آن همچون پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی دفتر مجامع و روابط فرهنگی و امور بین المللی خانه کتاب و ادبیات ایران و همچنین نهادهای مرتبط با این امر در خارج از وزارت ارشاد همچون وزارت امور خارجه وزارت اقتصاد و بازرگانی اتاق بازرگانی ایران سازمان توسعه صادرات و … باید به آن بیندیشند تدوین تاریخ تعاملات جهانی صنعت نشر ایران است.

ممکن است گفته شود تعامل ایران با بازارهای جهانی نشر چنان نحیف و نوپاست که پیش کشیدن بحث تدوین تاریخ آن غیرواقع بینانه و طنزآمیز است. اما چنین نیست و از اولین سال های فراگیری صنعت چاپ در جهان ایران و بازار ایران می توانند مفصلاً درباره آن سخن بگویند. برای نمونه ورود اولین دستگاه های چاپ سربی در دوره صفوی به ایران ورود کتاب و مطبوعات چاپی به شکل محدود اما مستمر از اروپا و عثمانی و روسیه به ایران حتی قبل از برآمدن قاجاریان واردات گسترده کتاب فارسی از هند به ایران از میانه حکومت ناصرالدین شاه قاجار واردات کاغذ برای چاپ کتاب و مطبوعات به ایران از دوره فتحعلی شاه شکل گیری سامانه های توزیع نشریات فارسی زبان خارج از کشور در ایران از دوره ناصری و پذیرش مشترک در خارج از ایران برای نشریات ایرانی از همان دوره پذیرش و معرفی نمایندگی نشریات خارجی در ایران و برعکس از جمله شاخه های چنین تعاملاتی در دوره قاجار به شمار می آید.

در همین راستا می توان از چاپ غیرقانونی کتب فارسی خارج از ایران توسط چاپخانه های داخلی به جای واردات کتاب و شکایت های متعدد میان نویسندگان و چاپخانه های خارج از کشور از چاپخانه داران و کتابفروشان ایرانی یاد کرد (برای نمونه شکایات متعدد طالبوف بابت چاپ غیرقانونی کتاب احمد در ایران). با این حال به مرور با شکل گیری رویه قضایی و سنت حرفه ای در صنعت نشر ایران شکلی از خرید و فروش کپی رایت و توافق بابت چاپ کتاب ها در ایران به منظور کاهش هزینه های حمل و نقل و واردات معمول می شود.

تعامل کتابفروشان و مورخان کتاب کودک در ایران در همان دوره قاجار راه های تجارت کتاب کودک فارسی میان کلکته و لکنو در هند تا بادکوبه و تفلیس و تمرخان و اسلامبول و قاهره و لندن و لیدن را یافته بودند. موضوع قابل بررسی دیگر چاپ کتاب درسی غیرفارسی همچون عربی و ترکی در ایران و فروش آن به مدارس کشورهای دیگر از همان دوره قاجار است.

همین روند را می توان در دوره پهلوی هم با جزئیات و تفصیلات بیشتر پی گرفت و برای نمونه از چاپ آثار صبحی مهتدی در سایر کشورها از دهه سی تقدیر از کتاب یمینی شریف در آمریکا در همان دهه و پس از آن جوایز مختلف برای متون و تصاویر کتب کودک ایران و چاپ آثار ایرانی در آن سوی مرزها در دهه چهل و پس از آن سخن گفت.