نام «نطنز» از کجا می آید؟

انین/اصفهان در اکثر متون تاریخی نام نطنز برده شده که در برخی متون نام این شهر با نام های «نه طنز»، «نه تُنج»، «نِتِنز»، «نه تُنگ»و یا «بلیده» آمده است.

باغشهر تاریخی و کهن نطنز که قدمتی بیش از 2 هزار در شهر نطنز و بیش از 6 هزار سال در مجموعه شهرستان را با خود به همراه دارد، دارای نام های شبیه به هم به نام های«نطنز»،«نه طنز»، «نه تنج»،«نه تُنگ» با ریشه ها و معانی متفاوتی بوده است.

نطنز به دلیل قدمت چند هزار ساله و واقع شدن در مسیر اصلی شمال و جنوب کشور و با توجه به موقعیت ویژه جغرافیایی از زمان های دور مورد توجه حکومت ها بوده که وجه تسمیه های متفاوتی را برای آن بیان می کنند.

در خصوص وجه تسمیه نطنز عنوان شده که این شهر در قرن های گذشته به «نطین» و «نطن» به معنای جای خوش آب و هوا به زبان پهلوی مشهور بوده که به مرور زمان به نطنز تغییر نام یافته است.

در همین خصوص حسین یزدانمهر رییس اداره میراث فرهنگی نطنز به انین گفت: علاوه بر موارد عنوان شده، در برخی از نوشته های تاریخی مطرح شده که در زمان مامون خلیفه عباسی که هشتمین پیشوای شیعیان جهان امام رضا(ع) به حسب ظاهر به ولایت عهدی برگزیده شدند، اقوام و آشنایان و اهالی مدینه و یثرب که به دیدار آن امام همام می شتافتند، از خاک نطنز عبور می کردند.

وی تصریح کرد: از این رو خاک نطنز را به دلیل وجود علما و فضلای موجود و مدفون در این منطقه و اینکه منطقه به همین دلیل به خاک اولیا الله معروف بوده و هست این خاک را دیگر جای شوخی و طنز نمی دانستند و می گفتند که دیگر جای شوخی و طنز نیست و به همین دلیل به «نه طنز» یعنی شوخی ممنوع معروف شده است.

به گزارش انین، سمعانی در کتاب انساب و یا یاقوت در کتاب معجم البلدان، نطنز را «بلیده» یعنی شهر کوچکی از توابع اصفهان خوانده است که از اینجا معلوم می شود که این نام ترکیبی از واژه های اوستایی نا یا نه و تنج به معنی بزرگ و نیرومند بوده و در مجموع نطنز به معنی شهر نه چندان بزرگ و گسترده یا بلیده است.

به نظر می رسد ریشه دیگر نام شهر نطنز واژه اوستایی «تنج» به معنی شهری با آب های فراوان بوده است، نطنز را به معنی «شهر تنگ یا شهر غنچه» تعریف کرده اند.

در جای دیگر شهرستان نطنز به لحاظ سرسبزی و کوهستانی بودن، به باغ شهر معروف بوده و سالیان دراز محل امنی برای کاروانیانی بوده که جهت سیاحت، زیارت و تجارت از این شهر عبور کرده و نعمت های خدادادی آن مانند چشمه سارهای جاری، آب و هوای مطبوع و مطلوب آن به همراه مهمان نوازی و خون گرمی مردم این خطه که خصیصه مشترک مردم ایران زمین است موجبات آسایش خاطر و آرامش سیاحان و گردشگران را در طول تاریخ فراهم کرده است.

نام نطنز متعلق به قرن پنجم به بعد است

حسین اعظم واقفی نویسنده کتاب نطنز به انین گفت: در مورد پیشینه کلمه نطنز، دکتر محمد آقا محمدی سرشکی که کتاب های زیادی را در مورد زبان اوستایی و پهلویی نگارش کرده است، نام قدیم نطنز را «نِتِنز» عنوان کرده که در زبان محلی هم همین گونه تلفظ می شود.

وی افزود: با ریشه یابی این کلمه واژه «تِنز» به معنای شهر سرسبز و خرم است که از دیرباز این شهر این ویژگی را داشته و امروزه از نِتِنز به کلمه نطنز تغییر نام یافته است.

نویسنده کتاب نطنز گفت: اما در متون مورخان اسلامی، کهن ترین کتابی که در آن اشاره ضمنی به نطنز شده است کتاب «اعلاق النفیسه» نوشته «ابن رسته اصفهانی» در سال 290 هجری قمری است که با توجه به اینکه در نخستین دوره های اسلامی همه شهرها و روستاهای نطنز و کاشان و تا نزدیکی قم جز منطقه امیرنشین اصفهان بوده است، نام دقیقی از نطنز نیست.

وی تصریح کرد: مورخانِ آن دوره این مناطق را تحت عنوان دو بخش سردسیر و گرم سیر اصفهان یاد کرده اند که اگر منطقه گرم سیر را کاشان بدانیم، منطقه سردسیر اشاره به نطنز دارد.

اعظم واقفی خاطرنشان کرد: در دیگر کتاب های تاریخی مورخان اسلامی قرن های سوم و چهارم هجری قمری تنها به نام چند آبادی اطراف نطنز اشاره شده است، ولی در نوشته های مورخان قرن پنجم هجری قمری به بعد، به وضوح به نام «نطنز» برخورد می کنیم.

نویسنده کتاب نطنز گفت: اما در تحقیقاتی که انجام داده ام به معنی و یا متون دقیقی در مورد نام نطنز و چگونگی نام گذاری آن دست نیافته ام.

پایان خبر انین