نحوه گرفتن تامین دلیل

تا حالا شده نگران باشید مدرکی که دارید، قبل از اینکه بتونید تو دادگاه ازش استفاده کنید، از بین بره یا تغییر کنه؟ تامین دلیل دقیقاً برای همین وقت هاست! این یه راهکار قانونیه که بهتون کمک می کنه شواهد و مدارکتون رو رسمی ثبت کنید تا بعداً تو دادگاه دستتون پر باشه و حقتون ضایع نشه. اگر می خواید بدونید چطور باید این کار رو انجام بدید و چه مراحلی داره، ادامه این مطلب رو از دست ندید.

توی زندگی ممکنه موقعیت های زیادی پیش بیاد که به دردسرای حقوقی بخوریم؛ از یه تصادف ساده بگیر تا دعوای پیچیده ملکی. تو همه این موارد، «دلیل» حرف اول رو می زنه. اگه دلیلی برای اثبات حرفتون نداشته باشید، انگار از اول باختید. اما گاهی اوقات، همین دلایل ارزشمند در معرض خطر از بین رفتن یا تغییر هستن. مثلاً فرض کنید دیوار خونه همسایه ترکیده و باعث شده به ملک شما آسیب برسه. خب تا بخواید دعوا کنید و دادگاه تشکیل بشه، شاید همسایه دیوار رو ترمیم کنه و دیگه اثری از اون ترک ها نباشه. اینجاست که نحوه گرفتن تامین دلیل به کارتون میاد و مثل یه فرشته نجات عمل می کنه.

اصلاً «تامین دلیل» یعنی چی؟ چرا باید به فکرش باشیم؟

خیلی ساده بخوام بگم، تامین دلیل یعنی اینکه شما از یه مرجع قانونی (که الان دادگاه صلح هستش)، می خواید بیاد و از اون چیزی که می تونه مدرک حرف شما باشه، یه صورت برداری رسمی تهیه کنه. این صورت برداری دقیقاً همون چیزی رو ثبت می کنه که الان هست، نه بیشتر و نه کمتر. یعنی فقط مشاهدات رو مکتوب می کنه و ثبت می شه که مثلاً در تاریخ فلان، در محل فلان، وضعیت این طوری بوده.

برای اینکه بهتر بفهمید، خوبه یه نگاهی به ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی بندازیم که میگه: در مواردی که اشخاص ذی نفع، احتمال دهند که در آینده، استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان، از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می توانند از مرجع قضایی صالح، درخواست تامین آن ها را بنمایند. مقصود از تامین، در این موارد، فقط ملاحظه و صورت برداری از اینگونه دلایل است. این یعنی چی؟ یعنی هر کسی که نگران از بین رفتن یا تغییر مدارکش هست، می تونه درخواست بده تا فقط از اون مدرک عکس و فیلم و گزارش تهیه بشه و وضعیتش ثبت بشه. این کار فقط برای ملاحظه و صورت برداری هست و اصلاً به این معنی نیست که الان حق شما ثابت شده. نه، فقط دلیلتون محفوظ می مونه برای دادگاه اصلی. پس هم خواهان (کسی که دعوا رو شروع می کنه) و هم خوانده (کسی که دعوا علیهش مطرح شده) می تونن درخواست تامین دلیل بدن، چون هر دو ممکنه برای دفاع از خودشون به این کار نیاز داشته باشن.

تفاوت تامین دلیل با تامین خواسته: یه سوء تفاهم رایج!

خیلی ها تامین دلیل رو با تامین خواسته اشتباه می گیرن، در حالی که این دو تا از زمین تا آسمون با هم فرق دارن. بیایید با یه مثال توضیح بدم:

• اگه همسایه دیوار به دیوار خونه شما در حال ساخت و ساز غیرمجاز باشه و شما نگران باشید که با ادامه کارش به دیوار خونه تون آسیب بزنه، می تونید درخواست تامین دلیل بدید. یعنی چی؟ یعنی کارشناس میاد و وضعیت فعلی دیوار خونه شما رو صورت برداری می کنه که اگه بعداً ترک یا آسیبی دید، معلوم باشه که قبلش این طوری نبوده.
• اما اگه همون همسایه دیوار به دیوار، یه کامیون مصالح ساختمانی رو جلوی در خونه شما خالی کرده و شما می خواید تا زمان دادگاه، اون مصالح رو جابجا نکنه تا بتونید ازش شکایت کنید، اون موقع باید درخواست تامین خواسته بدید. یعنی از دادگاه می خواید که یه مال یا شیء رو توقیف کنه یا جلوی جابجایی ش رو بگیره تا حق شما از بین نره.

پس فرق اساسی اینجاست:

ویژگی	تامین دلیل	تامین خواسته
هدف اصلی	حفظ و ثبت وضعیت دلیل	حفظ مال یا طلب برای تضمین اجرای حکم
موضوع	مدرک، شاهد، وضعیت محل، گزارش کارشناسی و…	پول، اموال منقول و غیرمنقول، طلب
زمان درخواست	قبل از اقامه دعوا یا در حین دادرسی	قبل از اقامه دعوا یا در حین دادرسی
نتیجه	صورت برداری و گزارش (اماره قضایی)	توقیف اموال، جلوگیری از نقل و انتقال
ماهیت	یک درخواست (نه دعوا)	بخشی از دعوا یا مرتبط با آن

همونطور که می بینید، تامین دلیل فقط یه گزارش از وضعیت موجودیه و هیچ حکم قطعی صادر نمی کنه. اما تامین خواسته، از یه مال حفاظت می کنه که بعداً بشه حق رو ازش گرفت. پس حواستون باشه که این دو تا رو با هم قاطی نکنید.

کی باید سراغ تامین دلیل بریم؟ (موارد کاربردی و واقعی)

زندگی پر از اتفاقات پیش بینی نشده ست و تو خیلی از این اتفاقات، ممکنه دلایل و مدارکتون در خطر باشن. بیایید چند تا مثال بزنیم تا قشنگ دستتون بیاد:

• تصادفات رانندگی: فرض کنید خدای نکرده تصادف می کنید و خودروی شما آسیب می بینه. اگه بیمه یا کارشناس نیاد و شما مجبور بشید ماشین رو برای تعمیر ببرید، بعداً چطور می خواید ثابت کنید که خسارت چقدر بوده؟ اینجا می تونید درخواست تامین دلیل بدید تا کارشناس بیاد و تمام خسارات وارده رو صورت برداری کنه، عکس و فیلم بگیره و گزارش تهیه کنه.
• خسارت به ملک (ترکیدگی لوله، نقص ساختمانی، تخریب): لوله همسایه بالایی ترکیده و سقف شما رو خراب کرده. اگه تا دادگاه، ایشون لوله ها رو تعمیر کنه و شما هم سقف رو ترمیم کنید، دیگه دلیلی برای اثبات ادعاتون ندارید. درخواست تامین دلیل می تونه تمام این خرابی ها رو ثبت کنه. یا مثلاً اگه پیمانکاری ساختمانی رو بد ساخته و شما می خواید شکایت کنید، قبل از اینکه اون نواقص رو برطرف کنه، باید تامین دلیل بگیرید.
• تخلیه ملک: قرارداد اجاره تون تموم شده و مستأجر تخلیه نمی کنه. شما می خواید ملک رو تحویل بگیرید و نگرانید که وقتی تخلیه کرد، به ملک خسارت زده باشه. می تونید درخواست تامین دلیل بدید تا قبل از تحویل، از وضعیت ملک صورت برداری بشه و اگه خسارتی هست، ثبت بشه.
• تغییر شغل مستأجر: فرض کنید مغازه ای اجاره دادید و مستأجر شما برخلاف قرارداد، شغلش رو تغییر داده. این خودش یه دلیل برای فسخ اجاره نامه ست. اما اگه مستأجر دوباره شغل قبلی رو برگردونه، دیگه اثباتی ندارید. تامین دلیل اینجا هم به کار میاد.
• معاینه محل قبل از ساخت و ساز یا عملیات عمرانی: اگه قراره ساخت و سازی انجام بدید که ممکنه به ملک همسایه آسیب بزنه، می تونید قبل از شروع کار، درخواست تامین دلیل بدید تا از وضعیت فعلی ملک همسایه صورت برداری بشه. اینجوری اگه بعداً ادعایی مطرح شد، مدرک دارید که آسیب قبلاً وجود نداشته.
• شواهد دیجیتال: حتی شواهد دیجیتالی مثل پیامک ها، ایمیل ها یا محتوای یه وب سایت هم ممکنه در معرض تغییر یا حذف باشن. با وجود پیچیدگی های خاص خودش، در مواردی می شه برای این ها هم درخواست تامین دلیل داد.

خلاصه که هر جایی که احساس می کنید ممکنه یه مدرک مهم از بین بره یا دستکاری بشه و برای آینده بهش نیاز دارید، باید به فکر تامین دلیل باشید.

چه شرایطی لازمه تا بتونیم تامین دلیل بگیریم؟

گرفتن تامین دلیل هم مثل هر اقدام قانونی دیگه ای، یه سری شرایط و قواعد داره که باید رعایت بشه. اگه این شرایط نباشه، درخواستتون رد میشه.

ذی نفع بودن: خودتون یا وکیلتون

اولین و مهم ترین شرط اینه که شما باید «ذی نفع» باشید. یعنی چی؟ یعنی اون دلیلی که می خواید تامین بشه، باید به نوعی با شما و حقوق شما ارتباط داشته باشه و از بین رفتنش به شما آسیب بزنه. اگه دعوایی قراره مطرح بشه، شما باید خواهان یا خوانده احتمالی اون دعوا باشید. نمی تونید برای یه موضوعی که اصلاً به شما ربطی نداره، درخواست تامین دلیل بدید. این درخواست می تونه مستقیماً توسط خودتون یا وکیلتون (به عنوان نماینده شما) مطرح بشه.

دلیلتون در معرض خطر باشه!

دومین شرط اساسی اینه که باید «احتمال از بین رفتن، تغییر یا تعسر دسترسی به دلیل» وجود داشته باشه. یعنی قاضی باید تشخیص بده که اگه الان از این دلیل صورت برداری نشه، ممکنه بعداً نتونیم بهش دسترسی پیدا کنیم یا کلاً از بین بره یا تغییر شکل بده. این نشون دهنده فوریت یا ضرورت حفظ دلیله. مثلاً اگه یه فیلمی دارید که تو گوشی تونه و می دونید ممکنه پاک بشه، یا یه شیء خاص که در معرض تخریب هست. اگه دلیلی هست که هیچ خطری تهدیدش نمی کنه و هر وقت بخواید در دسترسه، دیگه نیازی به تامین دلیل نیست.

دلیل باید وجود داشته باشه (نمیشه دلیل خلق کرد!)

یه نکته خیلی مهم اینه که تامین دلیل برای حفظ دلایل موجود هست، نه برای ساختن دلیل جدید. یعنی شما نمی تونید درخواست بدید که مثلاً فلانی رو بفرستید تا یه چیزی رو بسازه که بعداً دلیل من باشه. نه، دلیل باید الان وجود داشته باشه و شما نگران آینده ش باشید. مثلاً اگه یه دیوار ترک خورده، شما می خواید از همین ترک خورده عکس و گزارش بگیرید، نه اینکه یه ترک جدیدی رو ایجاد کنید.

نیازی نیست همین الان حقتون رو اثبات کنید

تو مرحله تامین دلیل، اصلاً نیازی نیست که شما ثابت کنید حق با شماست یا نه. هدف اینجا فقط صورت برداری و ثبت وضعیت دلیله، نه اثبات ماهیت دعوا. قاضی در این مرحله فقط بررسی می کنه که آیا شرایط تامین دلیل (ذی نفع بودن، احتمال از بین رفتن دلیل و …) وجود داره یا نه. اینکه بعداً با این دلیل می تونید دعواتون رو ببرید یا نه، مربوط به دادگاه اصلی و رسیدگی ماهوی هستش.

کی می تونیم درخواست بدیم؟ (زمان بندی مهمه)

بر اساس ماده ۱۵۰ قانون آیین دادرسی مدنی، شما می تونید هم «قبل از اقامه دعوا» و هم «در جریان دادرسی» درخواست تامین دلیل بدید. یعنی چی؟

• قبل از اقامه دعوا: مثلاً ماشینتون تصادف کرده و باید سریع تعمیرش کنید. قبل از اینکه شکایت اصلی رو مطرح کنید، می تونید سریعاً درخواست تامین دلیل بدید تا کارشناس بیاد و خسارات رو ثبت کنه.
• در جریان دادرسی: فرض کنید دادگاه شروع شده، اما در حین رسیدگی، متوجه می شید یه مدرک مهم ممکنه از بین بره. اونجا هم می تونید درخواست بدید.

انتخاب زمان مناسب بستگی به فوریت و موقعیت شما داره. هر چقدر زودتر اقدام کنید، احتمال از دست رفتن مدرک کمتر میشه.

کدوم دادگاه صالح به رسیدگیه؟ (شورای حل اختلاف یا دادگاه صلح؟)

یکی از تغییرات مهم قانونی در سال های اخیر، تغییر مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست تامین دلیل بوده که خیلی ها هنوز ممکنه به درستی ازش اطلاع نداشته باشن. قبلاً این کار در صلاحیت شورای حل اختلاف بود، اما الان اوضاع فرق کرده.

قانون جدید چی میگه؟ (تغییر از شورا به دادگاه صلح)

بر اساس قانون جدید شوراهای حل اختلاف که سال ۱۴۰۲ تصویب شد، وظیفه رسیدگی به درخواست تامین دلیل از «شورای حل اختلاف» به «دادگاه صلح» منتقل شده. این نکته خیلی مهمه چون اگه اشتباهی درخواست رو به شورای حل اختلاف بفرستید، ممکنه درخواستتون رد بشه و کلی زمان و انرژی ازتون گرفته بشه.

پس، الان مرجع صالح برای رسیدگی به تامین دلیل، «دادگاه صلح» هستش. حالا کدوم دادگاه صلح؟ دادگاه صلحی که در حوزه قضایی اون، دلیلی که می خواید تامین بشه، قرار داره. مثلاً اگه ترک خوردگی دیوار تو مشهد هست، باید به دادگاه صلح مشهد مراجعه کنید. این از نظر صلاحیت محلی اهمیت داره.

یادتون باشه که با قانون جدید شوراهای حل اختلاف (مصوب ۱۴۰۲)، مرجع رسیدگی به تامین دلیل، از شورای حل اختلاف به دادگاه صلح تغییر کرده است. حتماً به دادگاه صلح محل وقوع دلیل مراجعه کنید.

دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: دروازه شروع کار

فرقی نمی کنه که درخواستتون مربوط به کدوم دادگاه صلح باشه، شما برای ثبت دادخواست تامین دلیل باید به «دفاتر خدمات الکترونیک قضایی» مراجعه کنید. این دفاتر نقش واسطه رو دارن و دادخواست شما رو ثبت می کنن و به دادگاه صلح مربوطه می فرستن. پس قدم اول همیشه مراجعه به یکی از این دفاتر هستش که تو بیشتر شهرها و حتی بعضی از محله ها پیدا میشن.

گام به گام تا گرفتن تامین دلیل: از فکر تا اجرا

حالا که فهمیدیم تامین دلیل چیه و کی به دردمون می خوره، بیایید قدم به قدم ببینیم چطور باید این کار رو انجام بدیم تا دلیلمون محفوظ بمونه.

گام اول: آماده سازی و جمع وجور کردن اطلاعات

مثل هر کار دیگه ای، اینجا هم اول باید خودتون رو آماده کنید و اطلاعات لازم رو جمع کنید. این بخش پایه و اساس کار شماست:

1. دقیقاً چه دلیلی رو می خواید تامین کنید؟

   این خیلی مهمه! باید موضوع دلیلتون رو مشخص کنید. مثلاً: خسارت به خودرو، ترکیدگی لوله، نقص در سقف، وضعیت یه سند خاص، تخریب یک درخت و… هرچی دقیق تر بگید، کارشناس بهتر می تونه کارش رو انجام بده.

2. مشخصات کامل درخواست کننده و طرف مقابل:

   باید اطلاعات خودتون (نام، نام خانوادگی، کد ملی، آدرس، شغل) و اگه می دونید، اطلاعات طرف مقابل رو (همین مشخصات) داشته باشید. حتی اگه طرف مقابل رو نمی شناسید یا به هر دلیلی نمی تونید پیداش کنید، باز هم می تونید درخواست بدید (که تو ماده ۱۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی بهش اشاره شده و جلوتر توضیح می دیم). ولی اگه می دونید، حتماً ذکر کنید.

3. توضیح اوضاع و احوال فوریت:

   باید تو دادخواستتون بنویسید که چرا درخواست تامین دلیل می دید. چی باعث شده نگران از بین رفتن یا تغییر دلیلتون باشید؟ مثلاً: به دلیل احتمال ترمیم سریع خسارت توسط مالک یا به دلیل فرسودگی و احتمال از بین رفتن اثر. این بخش خیلی مهمه چون نشون دهنده فوریت درخواست شماست.

4. تهیه مدارک اولیه:

   هر مدرکی که به دلیلتون مربوط میشه رو جمع کنید. مثلاً سند مالکیت، قرارداد اجاره، عکس ها یا فیلم های اولیه، استشهادیه محلی، گزارش پلیس (تو تصادفات) و هر چیز دیگه ای که می تونه به قاضی کمک کنه تا از وجود دلیل و وضعیتش مطمئن بشه.

گام دوم: تنظیم دادخواست تامین دلیل (مغز عملیات!)

حالا وقتشه که این اطلاعات رو توی قالب یه «دادخواست» رسمی بریزید. دادخواست تامین دلیل باید شامل یه سری اطلاعات ضروری باشه:

طبق ماده ۱۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی، دادخواست تامین دلیل (چه کتبی چه شفاهی) باید این نکات رو داشته باشه:

1. مشخصات درخواست کننده و طرف او: همونطور که گفتیم، دقیق بنویسید.
2. موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می شود: اینجا باید مشخص کنید که این دلیل رو برای چه دعوایی (که ممکنه الان مطرح باشه یا در آینده مطرح بشه) می خواید. مثلاً برای اثبات مطالبه خسارت ناشی از تصادف یا برای اثبات خسارت وارده به ملک در دعوای تخلیه.
3. اوضاع و احوالی که موجب درخواست تامین دلیل شده است: این همون توضیح فوریت و علت درخواست شماست که قبل تر گفتیم.

نحوه تنظیم دادخواست در صورت عدم تعیین طرف مقابل (ماده ۱۵۴ ق.آ.د.م)

گاهی اوقات شما نمی دونید طرف مقابلتون کیه یا نمی تونید پیداش کنید. مثلاً یه شیء قیمتی تو یه مکان عمومی پیدا کردید و می خواید وضعیتش رو ثبت کنید قبل از اینکه تحویلش بدید. تو این موارد، ماده ۱۵۴ قانون آیین دادرسی مدنی بهتون این اجازه رو میده که هرگاه تعیین طرف مقابل برای درخواست کننده تامین دلیل ممکن نباشد، درخواست بدون تعیین طرف پذیرفته شده و به جریان می افتد. یعنی می تونید دادخواست رو بدون مشخصات خوانده ثبت کنید. البته باید تو دادخواستتون دلیل موجهی برای این عدم تعیین ذکر کنید.

نمونه دادخواست تامین دلیل (جامع و کاربردی)

یه نمونه کلی از دادخواست تامین دلیل می تونه به این شکل باشه. شما باید اطلاعات داخل پرانتز رو با مشخصات خودتون و موضوع دلیلتون پر کنید:

ریاست محترم دادگاه صلح [نام شهر محل وقوع دلیل]

با سلام و احترام،

موضوع: درخواست صدور قرار تامین دلیل

مشخصات درخواست کننده (خواهان):
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شما]
کد ملی: [کد ملی شما]
آدرس: [آدرس کامل شما]
شماره تماس: [شماره تماس شما]

مشخصات طرف مقابل (خوانده):
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی طرف مقابل، در صورت اطلاع]
کد ملی: [کد ملی طرف مقابل، در صورت اطلاع]
آدرس: [آدرس کامل طرف مقابل، در صورت اطلاع]
(در صورتی که تعیین طرف مقابل ممکن نیست، این قسمت را حذف و در متن دادخواست به این موضوع اشاره کنید)

موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می شود:
[مثال: مطالبه خسارت ناشی از تصادف رانندگی / اثبات تخریب ملک در دعوای تخلیه / اثبات تغییر شغل مستاجر]

شرح اوضاع و احوال موجب درخواست تامین دلیل:
احتراما به استحضار می رساند، اینجانب [نام و نام خانوادگی شما]، مالک [نوع و مشخصات دقیق محل یا شیء که دلیل در آن قرار دارد، مثلاً: خودروی سواری پراید به شماره انتظامی ... / ملک مسکونی به پلاک ثبتی ... واقع در آدرس ...] هستم.
[در اینجا به تفصیل اوضاع و احوال موجود را شرح دهید. چرا می ترسید دلیل از بین برود؟ فوریت چیست؟]
مثال: در تاریخ [تاریخ]، خودروی اینجانب در تصادفی که در [محل دقیق تصادف] رخ داد، دچار خسارت شدید از ناحیه [محل دقیق آسیب، مثلاً: درب سمت راست و گلگیر جلو] گردید. با توجه به اینکه اینجانب جهت استفاده از خودروی خود و جلوگیری از افزایش خسارات، ناچار به تعمیر فوری آن هستم، و از آنجا که صورت برداری از وضعیت فعلی خودرو برای اثبات میزان خسارت وارده در دعوای احتمالی آینده علیه [نام طرف مقابل، در صورت اطلاع] ضروری است، در صورت عدم ثبت رسمی وضعیت فعلی، احتمال از بین رفتن دلیل قطعی است.
مثال دیگر: ملک اینجانب واقع در [آدرس کامل]، به دلیل ترکیدگی لوله فاضلاب همسایه طبقه بالا (آقای/خانم [نام طرف مقابل، در صورت اطلاع])، دچار آسیب های جدی از جمله [شرح دقیق آسیب، مثلاً: نم دیدگی گسترده سقف و دیوارها، تخریب گچ بری و نقاشی] شده است. با توجه به اینکه هر لحظه احتمال تشدید این آسیب ها و همچنین ترمیم آن ها توسط همسایه بدون ثبت وضعیت فعلی وجود دارد و این امر موجب از بین رفتن دلیل در دعوای احتمالی مطالبه خسارت خواهد شد، تقاضای تامین دلیل را دارم.

دلایل و منضمات:
[مدارک پیوستی را لیست کنید، مثلاً: تصویر مصدق سند مالکیت / اجاره نامه / کروکی پلیس / عکس ها و فیلم های موجود / استشهادیه محلی / کپی کارت ملی و شناسنامه]

خواسته:
با عنایت به مراتب فوق و مستنداً به ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مقام محترم قضایی، تقاضای صدور قرار تامین دلیل و اعزام کارشناس رسمی دادگستری (در صورت لزوم) جهت ملاحظه، صورت برداری و تهیه گزارش از [موضوع دقیق دلیل، مثلاً: خسارات وارده به خودرو / وضعیت فعلی ملک] را دارم.

با تشکر و احترام
[امضاء شما]
[تاریخ]

تامین دلیل با کمک کارشناس: وقتی کار تخصصی میشه

بعضی وقت ها دلیلی که می خواید تامین بشه، نیاز به تخصص داره. مثلاً اگه یه ساختمون آسیب دیده، یه آدم عادی نمی تونه میزان خسارت رو دقیق تشخیص بده. اینجا باید یه کارشناس رسمی دادگستری که تو اون حوزه تخصص داره (مثل کارشناس عمران برای ساختمان یا کارشناس تصادفات برای خودرو)، بیاد و بررسی کنه. توی دادخواستتون حتماً درخواست «جلب نظر کارشناس» رو قید کنید تا قاضی کارشناس مربوطه رو اعزام کنه. اینجوری گزارشی که تهیه میشه، اعتبار علمی و فنی بالایی داره.

مدارک و ضمایم لازم

برای اینکه دادخواستتون کامل باشه و بدون مشکل پیش بره، این مدارک رو آماده کنید:

• کپی مصدق (برابر اصل شده) کارت ملی و شناسنامه درخواست کننده.
• تصویر مصدق هر مدرکی که به دلیلتون مربوط میشه (مثل سند مالکیت، اجاره نامه، قولنامه، کروکی تصادف، عکس و فیلم).
• در صورت نیاز به جلب نظر کارشناس، حتماً تو دادخواستتون ذکر کنید.
• اگه وکیل دارید، وکالت نامه وکیل.

گام سوم: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

وقتی دادخواست و مدارکتون آماده شد، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. این دفاتر، دادخواست شما رو ثبت می کنن و به دادگاه صلح صالح (بر اساس محل وقوع دلیل) ارسال می کنن. اونجا باید هزینه های دادرسی رو هم پرداخت کنید. نگران نباشید، هزینه های تامین دلیل معمولاً خیلی زیاد نیستن و بر اساس تعرفه های مصوب قوه قضائیه محاسبه می شن. بعد از ثبت، یه کد رهگیری بهتون داده میشه که می تونید باهاش وضعیت پرونده تون رو پیگیری کنید.

گام چهارم: بررسی و صدور قرار تامین دلیل توسط دادگاه صلح

دادخواست شما بعد از ثبت، به دادگاه صلح مربوطه ارسال میشه. قاضی دادگاه، دادخواست شما رو بررسی می کنه. این بررسی شامل موارد شکلی (مثل کامل بودن مشخصات، پرداخت هزینه ها) و ماهوی (مثل ذی نفع بودن و وجود اوضاع و احوال فوریت) میشه.

یه نکته مهم: تو مرحله بررسی تامین دلیل، معمولاً جلسه ای تشکیل نمیشه و نیازی به حضور طرفین نیست. قاضی با توجه به محتویات دادخواست و مدارک پیوستی، تشخیص میده که آیا شرایط تامین دلیل وجود داره یا نه. اگه تشخیص داد که شرایط مهیاست، «قرار تامین دلیل» رو صادر می کنه. این قرار یک دستور قضاییه که به معنی پذیرش درخواست شما و شروع مراحل اجراییه.

گام پنجم: اجرای قرار تامین دلیل (مهم ترین بخش!)

بعد از اینکه قرار تامین دلیل صادر شد، حالا نوبت اجرای اونه. اینجاست که دلیلتون رسماً ثبت و ضبط میشه:

نقش کارشناس رسمی دادگستری: چشم های متخصص دادگاه

اگه تو دادخواستتون درخواست جلب نظر کارشناس داده باشید (که تو بیشتر موارد تخصصی لازمه)، دادگاه یه کارشناس رسمی دادگستری رو که تو زمینه مرتبط تخصص داره، معرفی می کنه. این کارشناس به همراه نماینده دادگاه (اگه لازم باشه) به محل میره و دلیلتون رو از نزدیک بررسی می کنه. کارشناس مشاهدات خودش، اندازه گیری ها، عکس ها و فیلم های لازم رو تهیه می کنه و یه گزارش رسمی و تخصصی از وضعیت دلیل به دادگاه ارائه میده.

خبر کردن طرف مقابل: آیا باید بیاد؟

بر اساس ماده ۱۵۲ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه باید طرف مقابل رو از اجرای تامین دلیل باخبر کنه. یعنی بهش ابلاغ میشه که قراره تامین دلیل انجام بشه. این احضار برای اینه که اگه اون هم حرفی یا اعتراضی داره، بتونه تو صحنه حاضر بشه و ببینه چی ثبت میشه. اما اگه طرف مقابل حاضر نشد، اجرای تامین دلیل متوقف نمیشه و بدون حضور اون هم انجام میشه. نبودش باعث نمیشه که کار متوقف بشه، فقط فرصت حضور و نظارت رو از دست میده.

چطوری از ادله صورت برداری میشه؟

صورت برداری از ادله روش های مختلفی داره، بسته به نوع دلیل. این روش ها می تونه شامل موارد زیر باشه:

• مشاهده مستقیم: نماینده دادگاه و کارشناس (در صورت لزوم) از نزدیک دلیل رو بررسی می کنن.
• عکس برداری و فیلم برداری: برای ثبت بصری دقیق وضعیت دلیل.
• تهیه نقشه و کروکی: مخصوصاً برای املاک یا حوادثی مثل تصادف که نیاز به جزئیات مکانی دارن.
• استماع شهادت مطلعین: اگه افرادی هستن که از وضعیت دلیل اطلاع دارن، از اونا هم سوال میشه.
• بررسی اسناد و مدارک: اگه دلیل، سندی هست که در معرض خطر تحریف یا از بین رفتنه.

در نهایت، یه «صورتجلسه تامین دلیل» توسط دادگاه یا مرجع قضایی مربوطه تنظیم میشه که تمام مشاهدات، گزارش کارشناس، عکس ها و سایر موارد ثبت شده در اون قید میشه. این صورتجلسه، سند رسمی تامین دلیل شماست.

اگه طرف مقابل همکاری نکرد چی؟

فرض کنید می خواید از وضعیت یه ملک تامین دلیل بگیرید، اما صاحب ملک اجازه ورود نمیده یا مانع میشه. تو اینجور مواقع، جای نگرانی نیست. قرار تامین دلیل «قهراً» قابل اجراست. یعنی چی؟ یعنی دادگاه می تونه با کمک نیروی انتظامی، وارد عمل بشه و این قرار رو اجرا کنه. پس اگه طرف مقابل همکاری نکرد، می تونید از دادگاه بخواید که با استفاده از قوای قهریه (مثل پلیس) این کار رو انجام بده.

البته یه محدودیتی هم هست: اگه دلیلی که می خواید تامین بشه، یه سندیه که تو دست طرف مقابله، شما نمی تونید با زور اون سند رو ازش بگیرید. تامین دلیل برای صورت برداری از چیزیه که قابل مشاهده یا دسترسی فیزیکی باشه، نه برای اجبار طرف به ارائه مدرکی که نمی خواد نشون بده.

ریزه کاری ها و انواع خاص تامین دلیل که باید بدونید

علاوه بر مراحل عمومی، تامین دلیل یه سری نکات و انواع خاص هم داره که دونستنش به دردتون می خوره.

تامین دلیل فوری: وقتی زمان نداریم!

همونطور که از اسمش پیداست، تامین دلیل فوری برای وقتاییه که کوچکترین تأخیر هم ممکنه باعث از بین رفتن کامل دلیل بشه. تو این موارد، شما می تونید تو دادخواستتون قید کنید که «اجرا قبل از ابلاغ» به طرف مقابل انجام بشه. یعنی چی؟ یعنی دادگاه بدون اینکه منتظر بمونه تا ابلاغیه به طرف مقابل برسه، سریعاً دستور تامین دلیل رو صادر و اجرا می کنه. بعد از اجرا، ابلاغ به طرف مقابل انجام میشه. این کار برای مواقعی مثل ریزش ساختمون، جابجایی سریع یک شیء مهم یا هر وضعیت اضطراری دیگه کاربرد داره.

تامین دلیل برای مطالبه خسارت: مثال های واقعی

بیشترین کاربرد تامین دلیل برای مطالبه خسارته. مثلاً:

• خسارت ناشی از تصادف: همونطور که گفتیم، اگه ماشینتون آسیب دیده و نیاز به تعمیر فوری داره، قبل از تعمیر می تونید تامین دلیل بگیرید.
• خسارت به ملک: ترکیدگی لوله، آتش سوزی، آسیب به دلیل ساخت وساز همسایه یا هر مورد دیگه که به ملک شما خسارت زده، حتماً نیاز به تامین دلیل داره.
• خسارت به محصولات یا کالاهای تجاری: اگه کالاهای شما در انبار یا حمل ونقل آسیب دیدن و می خواید از عامل خسارت (شرکت حمل ونقل یا انباردار) شکایت کنید، تامین دلیل از وضعیت فعلی کالاها خیلی به کارتون میاد.

تو این موارد، حضور کارشناس متخصص برای ارزیابی دقیق خسارت، ضروریه.

تامین دلیل تخلیه ملک: موقع تحویل گرفتن خونه یا مغازه

یه کاربرد رایج دیگه، تامین دلیل برای تخلیه ملکه. وقتی قرارداد اجاره تموم میشه و مستاجر ملک رو تحویل میده، یا حتی اگه از تحویل خودداری می کنه، ممکنه شما نگران باشید که مستاجر به ملک آسیب زده باشه یا وسایل خاصی رو با خودش برده باشه. با تامین دلیل، یه کارشناس می تونه از وضعیت فعلی ملک (عکس و فیلم و گزارش) صورت برداری کنه تا اگه بعداً دعوایی برای خسارت مطرح شد، شما مدرک کافی داشته باشید.

تامین دلیل در پرونده های کیفری: آیا میشه؟

بله، در مواردی هم میشه در دعاوی کیفری از تامین دلیل استفاده کرد. مثلاً اگه یک صحنه جرم وجود داره که ممکنه آثار جرم به زودی از بین بره یا دستکاری بشه، بازپرس یا دادستان می تونن درخواست تامین دلیل بدن. هرچند روال آن کمی متفاوت است اما اصل قضیه حفظ دلیل است.

هزینه ها و چقدر طول میکشه؟

هزینه های تامین دلیل شامل چند بخش میشه:

• هزینه دادرسی: که در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پرداخت میشه و معمولاً مبلغ ثابتی نیست و بر اساس تعرفه های مصوب محاسبه میشه.
• دستمزد کارشناس: اگه نیاز به کارشناس باشه، این بخش از هزینه ها به عهده درخواست کننده ست و بعداً در دادگاه اصلی ممکنه بتونید از طرف مقابل مطالبه کنید.
• حق الزحمه وکیل: اگه از وکیل استفاده کنید، باید دستمزد وکیل رو هم پرداخت کنید.

مدت زمان فرآیند تامین دلیل بستگی به فوریت موضوع، حجم کاری دادگاه و سرعت عمل کارشناس داره. برای موارد فوری ممکنه ظرف چند روز انجام بشه، اما برای موارد عادی ممکنه چند هفته طول بکشه. هرچقدر شما مدارک کامل تر و دقیق تری ارائه بدید، این فرآیند سریع تر پیش میره.

بعد از تامین دلیل: این سند چقدر اعتبار داره؟

خب، حالا که صورتجلسه تامین دلیل رو گرفتید، سوال پیش میاد که این مدرک چقدر اعتبار داره و چطور میشه تو دادگاه ازش استفاده کرد؟

چطور از صورتجلسه تامین دلیل تو دادگاه اصلی استفاده کنیم؟

صورتجلسه تامین دلیل که توسط دادگاه صلح و با کمک کارشناس (اگر لازم بوده) تهیه شده، یه «مدرک» معتبره که می تونید تو دادگاه اصلی (برای دعوایی که به خاطرش تامین دلیل گرفتید) ارائه کنید. این صورتجلسه به عنوان «اماره قضایی» تلقی میشه. اماره قضایی یعنی چی؟

ببینید، تو دادگاه، دلایل مختلفی وجود دارن، مثل شهادت شهود، سند رسمی، اقرار و… اینا هر کدوم اعتبار خودشون رو دارن. اماره قضایی مثل یه نشونه قویه که به قاضی کمک می کنه تا به حقیقت نزدیک بشه. تامین دلیل قطعاً برای قاضی ارزشمنده و می تونه ادعای شما رو تقویت کنه، اما دلیل قاطع و نهایی نیست که به تنهایی حکم رو عوض کنه. قاضی در کنار بقیه مدارک و شواهد، به این صورتجلسه هم نگاه می کنه و اعتبارش رو بررسی می کنه.

میشه به قرار تامین دلیل اعتراض کرد؟ (سوء تفاهم رایج)

اینجا یه نکته خیلی مهم هست که خیلی ها اشتباه می کنن: «خود قرار تامین دلیل» (یعنی دستور قاضی برای انجام تامین دلیل) غیرقابل اعتراضه. شما نمی تونید به این قرار اعتراض کنید.

اما! «محتویات صورتجلسه تامین دلیل» و «نظر کارشناس» که در اون صورتجلسه اومده، تو دادگاه اصلی قابل اعتراضه. یعنی اگه طرف مقابل شما احساس می کنه که صورت برداری اشتباه انجام شده یا نظر کارشناس دقیق نبوده، می تونه تو دادگاه اصلی اعتراض خودش رو مطرح کنه و از کارشناس یا شاهدای دیگه بخواد که دوباره بررسی کنن. این یعنی هرچند به دستور اولیه تامین دلیل نمیشه اعتراض کرد، ولی به نتیجه و محتوای اون در مرحله دادرسی اصلی می توان اعتراض کرد.

نتیجه نهایی تامین دلیل: چه کمکی بهمون می کنه؟

اگه بخوایم جمع بندی کنیم، تامین دلیل یه ابزار قدرتمنده که:

• ادعای شما رو تو دادگاه تقویت می کنه.
• حقوق شما رو حفظ می کنه و اجازه نمیده که با از بین رفتن مدارک، حقتون ضایع بشه.
• به قاضی کمک می کنه تا با دید بازتر و اطلاعات کامل تری تصمیم بگیره.

خلاصه، تامین دلیل یه سپر دفاعی محکمه پسند برای حقوق شماست.

حرف آخر: مراقب این اشتباهات باشید!

رسیدیم به انتهای مسیر! تامین دلیل با اینکه ساده به نظر میاد، ظرافت های خاص خودش رو داره. اگه حواستون به نکات ریز نباشه، ممکنه وقت و انرژی تون هدر بره. بیایید چند تا نکته مهم و اشتباهات رایج رو با هم مرور کنیم:

نکات مهم

• دقت در نگارش دادخواست و ارائه مستندات: هر چقدر دادخواستتون دقیق تر، کامل تر و مستنداتتون قوی تر باشه، هم احتمال صدور قرار بالاتر میره و هم روند کار سریع تر پیش میره.
• لزوم مشاوره با وکیل در موارد پیچیده یا با اهمیت بالا: اگه موضوع دلیلتون پیچیده ست، مبلغ خسارت بالاست یا ابهامات حقوقی زیادی دارید، حتماً قبل از هر اقدامی با یه وکیل یا مشاور حقوقی باتجربه مشورت کنید. یه اشتباه کوچیک می تونه گرون تموم بشه.
• عدم سوء استفاده از این نهاد حقوقی: هدف تامین دلیل، حفظ عدالته، نه سواستفاده. سعی نکنید با ادعاهای دروغین یا ساختگی، از این ابزار سوءاستفاده کنید، چون ممکنه به ضررتون تموم بشه.

اشتباهات رایج

• اشتباه گرفتن تامین دلیل با تامین خواسته: این رایج ترین اشتباهه. همونطور که توضیح دادیم، این دو تا کاملاً با هم فرق دارن.
• عدم ذکر صحیح اوضاع و احوال فوریت: اگه تو دادخواستتون به درستی توضیح ندید که چرا دلیلتون در معرض خطره، قاضی ممکنه تشخیص فوریت نده و درخواستتون رو رد کنه.
• عدم ارائه مدارک کافی: پیوست نکردن مدارک اولیه یا ناقص بودن اون ها، باعث طولانی شدن فرآیند یا حتی رد درخواست میشه.
• عدم پیگیری پس از ثبت دادخواست: بعد از ثبت، حتماً با کد رهگیری، وضعیت پرونده تون رو پیگیری کنید تا مطمئن بشید که تو مراحل اداری گیر نکرده باشه.
• انتظار اثبات حق در مرحله تامین دلیل: یادتون باشه که تامین دلیل، حق شما رو اثبات نمی کنه، فقط مدرکتون رو حفظ می کنه تا بعداً تو دادگاه اصلی بتونید ازش استفاده کنید.

تامین دلیل مثل یه صندوق امانات برای مدارک شماست؛ اونا رو تو خودش نگه میداره تا سر بزنگاه بتونید ازشون استفاده کنید. پس همیشه به فکر حفظ دلایلتون باشید و اگه احساس کردید دلیلی در خطره، تعلل نکنید و همین حالا برای گرفتن تامین دلیل اقدام کنید تا خدای نکرده، حقتون پایمال نشه. آگاهی از این قوانین به شما کمک می کنه که با اطمینان خاطر بیشتری تو مسیر احقاق حق گام بردارید.