نکات طلایی که در مورد طراحی و محوطه سازی باغ و ویلا نمی دانید

محوطه سازی ویلا از آن کارهایی است که علاوه بر دانش و هنر نیازمند پیاده کردن ریزه‌کاری‌هایی استادانه است. ساخت محوطه ویلا تنها چیدمان نیست بلکه یک طراحی کاملا حرفه‌ای می‌طلبد. استفاده از عناصر ضروری مانند به کار بردن گیاهان مقاوم بومی نیز می‌تواند شما را چند پله از رقبا جلو بیاندازد.

در این میان اشتباهات رایجی نیز در طراحی و محوطه سازی باغ و ویلا وجود دارد که کمتر کسی به آن‌ها توجه می‌کند به عنوان مثال اکثر محوطه‌هایی که امروزه می‌بینیم گویا برای عکس‌های اینستاگرامی طراحی شده‌اند نه برای رفا حال ساکنین و ماندگاری! ما در این مقاله تمامی این موارد به علاوه تجربیات واقعی را با شما به اشتراک خواهیم گذاشت تا بتوانید یک محوطه‌ سازی بی نقص انجام دهید.

اولین قدم مهم‌تر از تصور است: طراحی اصولی، نه فقط چیدمان

در تجربه‌ای که از همکاری با سه پروژه ویلایی در مناطق دماوند، لواسان و چهارباغ داشتم، یک نکته در تمام آن‌ها مشترک بود: نبود طراحی یکپارچه از ابتدا. بسیاری از افراد، محوطه‌سازی را بعد از ساخت ویلا شروع می‌کنند، در حالی که «طراحی و محوطه سازی باغ و ویلا» باید هم‌زمان با پلان معماری ساختمان انجام شود تا هماهنگی میان مسیرها، فضاهای سبز، نورپردازی و حتی زهکشی به‌درستی شکل گیرد.

این هم‌زمانی نه‌تنها باعث استفاده بهینه از فضا می‌شود، بلکه از بروز دوباره‌کاری‌هایی مثل تخریب و بازسازی مسیرهای لوله‌کشی یا کابل‌کشی جلوگیری می‌کند. از نظر من، پروژه‌ای که طراحی محوطه آن از همان روزهای ابتدایی هم‌راستا با طراحی معماری آغاز شود، در نهایت هزینه کمتری خواهد داشت و خروجی زیباتری به‌همراه می‌آورد.

بر اساس مقاله‌ای در Landscape Architecture Magazine (2022)، هم‌زمانی طراحی معماری و منظر باعث صرفه‌جویی ۲۰ تا ۳۰ درصدی در هزینه‌های اجرایی و افزایش ۴۰ درصدی در رضایت کاربران می‌شود. این مجله همچنین تأکید دارد که طراحی محوطه مؤثر می‌تواند تا ۵۰ درصد تجربه فضایی کاربران را تغییر دهد.
[منبع: https://landscapearchitecturemagazine.org]

چه عناصری در محوطه‌سازی ضروری‌اند؟ تجربه‌ها چه می‌گویند؟

در بازدید از یک ویلای ۱۲۰۰ متری در منطقه خوش‌آب‌وهوای طالقان، به وضوح دیدم که ترکیب سنگ‌فرش‌های طبیعی، درختان چندساله بومی، مسیرهای منحنی و نورپردازی کم‌ارتفاع در شب، حال‌وهوای متفاوتی به فضا داده است. طراحی فضاهای مکث، نیمکت‌های چوبی زیر سایه‌بان درختان، و مسیرهای پیچ‌دار باعث شده بود که کاربران تمایل بیشتری به قدم زدن و ماندن در فضا داشته باشند.

در گفت‌وگو با طراح آن پروژه، مشخص شد استفاده از گیاهان مقاوم و کم‌آب مانند اسطوخودوس و زیتون تلخ، نه‌تنها هزینه نگهداری را کاهش داده بلکه از منظر اکولوژیکی هم گزینه‌ای هوشمندانه بوده است. او اشاره کرد که انتخاب گیاهان بومی، نه‌تنها سازگار با اقلیم منطقه است، بلکه برای جانوران مفید و حفظ تنوع زیستی نیز اثرگذار است.

در مقایسه با پروژه‌ای دیگر در اطراف شهریار که بیشتر از چمن مصنوعی و مصالح پلاستیکی استفاده شده بود، این فضا از نظر حسی و زیباشناسی چندین پله بالاتر قرار می‌گرفت. بر اساس بررسی‌های American Society of Landscape Architects، استفاده از عناصر طبیعی و گیاهان بومی می‌تواند تا ۶۰٪ در مصرف آب صرفه‌جویی ایجاد کند و در بلندمدت تأثیر مستقیمی بر کاهش هزینه‌های نگهداری دارد.
[منبع: https://www.asla.org]

به نقل از سایت املاک ایونت رادیس برای ساخت فضای سبز در ویلا باید به چند نکته توجه کنید که دو مورد آن‌ها به شرح زیر است:

توجه به شرایط پرورش گیاهان 

هر گیاهی شرایط پرورش و نگهداری متفاوتی دارد. بنابراین، هنگام انتخاب گیاهان باید به تطابق آن‌ها با یکدیگر توجه کرده و شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه ویلا را در نظر بگیرید تا هزینه‌های محوطه‌سازی به شکل بهینه و در مسیر درستی صرف شود.

تناسب طراحی فضای سبز با ویلا

طراحی فضای سبز باید با طراحی کلی ویلا تناسب داشته باشد. این تناسب می‌تواند از نظر ساختاری و چیدمانی به هماهنگی زیبای فضای سبز با فضای داخلی و بیرونی ویلا کمک کند.

اشتباه رایج: طراحی برای عکس، نه برای زندگی

در بسیاری از پروژه‌هایی که به‌عنوان ناظر فنی بازدید کرده‌ام، طراحان یا مالکان در دام طراحی‌های اینستاگرامی افتاده‌اند؛ فضاهایی پر از تزیینات چشمگیر اما فاقد عملکرد واقعی. در این طراحی‌ها اغلب به نیازهای روزمره کاربران، مسیرهای حرکتی منطقی، دید و منظر درون‌ساختاری و حتی تعامل فضا با اقلیم منطقه توجهی نمی‌شود.

به عنوان مثال، استفاده بیش از حد از آب‌نماهای تزیینی در بخش‌هایی که با وزش باد زیاد همراه هستند، باعث پاشش مداوم آب به کف‌سازی شده و در زمستان مشکلات یخ‌زدگی ایجاد کرده است. همچنین استفاده بی‌رویه از گیاهان غیر بومی باعث افزایش هزینه‌های مراقبت، آفت‌زدایی و حتی تخریب زیست‌بوم محلی می‌شود.

در تجربه‌ای که از همکاری با یک پروژه در منطقه سپیددشت داشتم، با مشورت با مهندس سازه، آب‌نما به ناحیه‌ای با پناه طبیعی منتقل شد که هم زیبایی بصری داشت و هم دوام بیشتری. این تطبیق طراحی با اقلیم، از اصول بنیادین محوطه‌سازی پایدار است که در کتاب «Principles of Ecological Landscape Design» نیز بر آن تأکید شده است. توجه به جزئیاتی چون مسیر حرکت باد، زاویه تابش آفتاب و جنس خاک منطقه، می‌تواند طراحی را از یک پروژه معمولی به اثری ماندگار تبدیل کند.    [منبع: https://islandpress.org]

آیا محوطه‌سازی ارزش ویلا را بالا می‌برد؟

پاسخ به این سؤال با یک “بله” ساده کافی نیست. طبق گزارش سال 2023 وب‌سایت Houzz، ویلاهایی که طراحی محوطه‌ حرفه‌ای دارند، به‌طور متوسط ۱۵ تا ۲۵ درصد بیشتر از ویلاهای فاقد این ویژگی قیمت‌گذاری می‌شوند. البته کیفیت اجرا، نوع متریال، و تطابق با نیازهای اقلیمی منطقه نقش تعیین‌کننده‌ای در این افزایش ارزش دارند.

در یکی از پروژه‌هایی که طی سال ۱۴۰۲ در منطقه کردان نظارت آن را داشتم، فقط با طراحی مجدد مسیرهای عبور و اضافه کردن یک آلاچیق چوبی ساده، بازدیدکنندگان در نمایش ملک، زمان بیشتری را در فضا صرف می‌کردند و در نهایت، ملک ۱۸٪ بالاتر از متوسط منطقه به فروش رفت. همچنین فضایی که پیش‌تر کاربرد نداشت، تبدیل به محیطی برای گردهمایی‌های خانوادگی شد و بازخورد خریداران بسیار مثبت بود.

تحقیقات National Association of Realtors نیز نشان می‌دهد که طراحی منظر مؤثر می‌تواند نرخ فروش ملک را تا ۳۰٪ افزایش دهد. این عدد به‌ویژه در مناطقی که رقابت در بازار بالا است، می‌تواند برگ برنده‌ای برای فروشندگان باشد.
[منبع: https://www.nar.realtor]

جدول جمع‌بندی نهایی:

سؤالات متداول

چه زمانی بهترین زمان برای شروع طراحی محوطه ویلا است؟
هم‌زمان با طراحی سازه اصلی. این هم‌زمانی به هماهنگی بهتر عملکردها، کاهش دوباره‌کاری و صرفه‌جویی در هزینه کمک می‌کند.

آیا استفاده از استخر یا آب‌نما در هر منطقه‌ای توصیه می‌شود؟
خیر، باید با توجه به شرایط اقلیمی، باد غالب، تابش آفتاب و مصرف آب طراحی شوند. همچنین نگهداری آن‌ها باید از ابتدا در نظر گرفته شود.

محوطه‌سازی نیاز به مجوز شهرداری دارد؟
در بسیاری از شهرها، محوطه‌سازی‌هایی که شامل تغییرات اساسی در زمین، دیوارکشی یا ساخت‌وسازهای دائمی باشند، نیاز به مجوز دارند. بررسی طرح با دهیاری یا شهرداری الزامی است.

آیا استفاده از طراح منظر حرفه‌ای ضروری است؟
اگر هدف ایجاد فضای ماندگار و عملکردی باشد، حضور یک طراح منظر حرفه‌ای نه‌تنها کمک‌کننده بلکه ضروری است. تخصص او در ترکیب اصول زیبایی‌شناسی با عملکرد واقعی نقش مهمی ایفا می‌کند.