وقتی آموزش های حوزه والدگری نتیجه معکوس می دهد

علی سلیمی: امروزه بازار کارگاه های والدگری، کتاب های تربیت فرزند، دوره های مهارت آموزی والدین برای مدیریت رفتار فرزند، پادکست ها، صفحات اینستاگرامی آموزش والدین و محصولاتی مشابه حسابی داغ است.

نسل جدیدتر والدین که از تحصیلات نسبی برخوردار هستند نسبت به نقایص شیوه های سنتی فرزندپروری آگاه تر شده اند و تمایل دارند با تکیه به علم و پژوهش های این حوزه آنها را رفع کنند تا فرزندان آنها مشکلات رفتاری و هیجانی کمتری را تجربه کنند. این نیاز لزوم فعالیت روانشناس ها و متخصصان حوزه تربیت فرزند را بیش از قبل کرده است. تا اینجا همه چیز خوب به نظر می رسد و توجه بیشتر به رویکردهای علمی توسط والدین جای تحسین و ستایش دارد.

اما این پدیده آسیب هایی با خود به همراه دارد که ممکن است باعث شود این تلاش ها نتیجه کاملا عکس داشته باشند. یکی از این آسیب ها افزایش احساس خود سرزنش گری در والدین است. خودسرزنشگری به معنای مجموعه ای از افکارخودآیند و منفی است که باعث می شود افراد دایما عملکرد خودشان را زیر سوال ببرند، مدام در حال ایراد گرفتن از خود باشند و در هر موقعیتی خود را سرزنش کنند. این افکار حتی در موارد شدید منجر به نشخوار فکری شده و افراد به اجبار بخش زیادی از وقت خود را به تحلیل اتفاقاتی که افتاده است، اختصاص می دهند.

والدین نسبت به خودسرزنشگری چگونه واکنش نشان می دهند

والدین به عنوان چهره مهم دلبستگی که ارتباطات اولیه نوزاد با دیگران و دنیا بسیار تحت تاثیر آنهاست، نقش بسیار مهمی در تربیت فرزند خود دارند و بسیاری از اوقات اختلالات روانی فرزندان حاصل نحوه رفتار والدین می باشد. به عنوان یک مثال مشهود و ملموس، پژوهش ها نشان داده اند که کنترل گری بیش از حد والدین می تواند باعث اختلالات اضطرابی و وسواسی در کودکان شود. قصد ندارم این پژوهش ها را زیر سوال ببرم زیرا بسیار متقن به نظر می رسند و آگاهی والدین از اینکه رفتارهای آنها چه تاثیری روی فرزندان شان می گذارد می تواند مفید باشد اما آسیبی که از آن صحبت شد اینجا ایجاد می شود که والدین گاهی اوقات از این آگاهی ها دچار احساس خودسرزنش گری شدیدی می شوند. اینگونه آگاهی از تاثیر رفتارهایشان روی کودکان نه تنها به بهبود ارتباط با آنها کمکی نمی کند بلکه باعث دو نوع متفاوت از رفتار می شود که هر دو آنها مضر می باشند و ریشه آنها در حس خودسرزنش گری والد است.

1- تجربه خشم و رفتارهای پرخاشگرایانه: والدین ممکن است نسبت به خودسرزنشگری به شکل ناسازگارانه ای هیجان خشم را تجربه کنند. خشم از اینکه تلاش ها، فداکاری ها و سختی های آنها در تربیت فرزندان نادیده گرفته شده و تنها مقصر شرایط فرزند قلمداد می شوند. به عنوان مثال جملاتی از این جنس را مطرح می کنند:«عمر و جوونی ایم رو ریختم به پای شما، حالا جوابم اینه!؟»، «صبح تا شب جون کندم که شما در آسایش باشید حالا اینطور به من میگید».

2- تلاش افراطی برای جبران: این رفتار نیز به همان اندازه خشم می تواند برای تربیت کودک مضر باشد به این صورت که والد وقتی حس می کند باعث آسیب های روانی در فرزند خود شده و حس خودسرزنشگری در او شدت می گیرد به شکل افراطی شروع می کند به تلاش برای جبران آسیب هایی که حس می کند به فرزند خود وارده کره است. به این صورت که سعی می کند تمام خواسته های فرزند را هرچقدر هم که عجیب و سخت باشند برآورده کند که با این کار عملا ظرفیت های فرزند برای کنار آمدن با دنیای واقعی که پر از ناکامی است را محدود می کند. البته ذکر این نکته در اینجا حایز اهمیت است که برخی از والدین به علت تاریخچه مشکلات فردی مستعد حس خودسرزنشگری هستند و شاید ارتباطی با افزایش اطلاعات و آگاهی در حوزه والدگری نداشته باشد.

منظور از این صحبت ها این نیست که والدین نقشی در مشکلات هیجانی و رفتاری فرزند خود ندارند، منظور و مسیله این است که احساس خودسرزنشگری کمکی به والدین برای ارتباط بهتر فرزندان نخواهد کرد و صرفا احساس ناتوانی در آنها تشدید خواهد شد، در واقع چیزی که والدین برای والدگری باکیفیت به آن نیاز دارند خود-شفقتی است. خودشفقتی به معنای مهربانی با خود، مراقبت و درک خویشتن است که نقطه مقابل خودسرزنشگری است. خودشفقتی با احساس کارآمدی بیشتر ارتباط دارد و والدین نیاز دارند که آنها را آموزش ببینند. خودشفقتی شامل برخورد کردن با خودتان به همان روش حمایتی است که با یک دوست عزیز در زمان سختی و مشقت برخورد می کنید. تمرین و آموزش های مفصلی برای افزایش احساس خودشفقتی در والدین وجود دارد که یکی از آنها در زیر آورده شده است.

تمرین خودشفقت ورزی

هدف از این تمرین این است که به شما کمک کند افکار و احساساتتان را روی پذیرا بودن، حمایت کردن و توجه داشتن به خود معطوف کنید.

_ رویداد یا موقعیتی را در ارتباط با فرزندتان توصیف کنید که اخیرا در شما حالتی از آشفتگی و خودسرزنشی ایجاد کرده است.

_ حال یک نامه یک بندی در رابطه با موقعیت اخیر به خودتان بنویسید. باید این نامه از نگاه فردی بامحبت یا رفیقی شفیق به خودتان باشد. برای آغاز نوشتن نامه، سعی کنید بخشی از شما که می تواند مهربان بوده و دیگران را درک کند را احساس کنید. سپس از نگاه همان رفیق شفیق ببینید او چه توصیه ای برای شما دارد. از نیازهایتان را در نامه بنویسید. می توانید این گونه آغاز کنید.

من احساس آشفتگی می کنم، انگار ……

ضمنا، نیاز است والدین به این موضوع آگاه باشند که هر چند نقش آنها در تربیت فرزند بزرگ و غیرقابل انکار است اما پژوهش ها نشان می دهد که ژنتیک نیز ممکن است به همان اندازه در رفتارهای فرزندان موثر باشد و اتفاقا خیلی از اوقات این خلق و خوی ژنتیکی فرزند است که سبک خاصی از تعامل را در والد برانگیخته می کند و به علاوه والدین و ژنتیک؛ محیط اجتماعی، وقایع تاریخی و شرایط فیزیولوژیک نیز در مشکلات فرزندان می توانند موثر باشند.

به طور کلی هدف از این گزارش نه برداشتن مسیولیت فرزندان از روی دوش والدین نه گذاشتن تمام این مسیولیت روی دوش آنهاست. هدف این است که توجه کنید افزایش احساس خودسرزنشگری باعث فرزندپروری باکیفیت نخواهد شد.

منبع: مربی گری در درمان هیجان مدار، گرینبرگ، مترجم؛ آرش رمضانی

وقتی آموزش های حوزه والدگری نتیجه معکوس می دهد