زلزله امروز در سیستان و بلوچستان کار بارش ها و سیل اخیر بود؟/ پاسخ مهدی زارع

به گزارش انین، مهدی زارع، محقق زلزله شناس پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در این باره می گوید: این زمینلرزه با بزرگای گشتاوری 5.1 سازوکاری فشاری و راستای گسله شرقی-غربی با تمایل شمالشرق-جنوبغرب داشت و در جنوب افتادگی جازموریان – تالاب جازموریان – اتفاق افتاد . مجل رخداد در مرز جازموریان و چین خوردگی مکران واقع است که بر روی پهنه فرورانش فرورانش فعال ورقه عربی به زیر صفحه قاره اوراسیا – با سرعت تقریبی 20 میلی متر در سال – همگرا می شوند.

او ادامه می دهد: اگرچه منطقه فرورانش مکران سرعت همگرایی نسبتاً پایینی دارد، اما زمین لرزه ها و سونامی های ویرانگر بزرگی را تجربه کرده است. به عنوان مثال، زلزله مکران 27 نوامبر 1945 – هشتم آذر 1324 – با بزرگای 8.0 باعث ایجاد سونامی در خلیج عمان و دریای عمان شد و بیش از 4000 نفر را کشت. حوضه جازموریان یک فرو افتادگی با ارتفاع متوسط حدود 360 متر است که با رشته های کوههای مرتفع با ارتفاع بیش از 2000 متر احاطه شده است. رودخانه های بمپور و هلیل رود به حوضه جازموریان می ریزند. در بهار، که رودخانه ها طغیان می کنند و در مواقع سیلابی مانند هفته های اخیر، بخشی از حوضه آبگرفته می شود و دریاچه های شور بسیار کم ژرفا (20 تا 30 سانتی متر) تشکیل می شوند که معمولا در تابستان ها خشک می شود. این منطقه اقلیم مرطوبی را تجربه کرده است که با چندین دوره باران موسمی در طول چند میلیون سال گذشته مشخص می شود، و احتمالاً باعث ایجاد رسوبات دریاچه ای در فروافتادگی جازموریان شده است.

این استاد زلزله شناسی اظهار می کند: حوضه جازموریان یک حوضه پیشانی بر روی فرورانش مکران است که در آن ورقه عربی به زیر ورقه اوراسیا در حال فرورانش است و یکی از بزرگترین کوه های برافزایشی روی زمین را ایجاد می کند. حوضه بین قوس ماگمایی (با آتشفشان بزمان و تفتان) در شمال و منشور برافزایشی به صورت کوه های مکران در جنوب این پهنه قرار دارد. پروفیل های لرزه ای در حاشیه جنوبی حوضه جازموریان نشان می دهند که حوضه رسوبی به تدریج از حاشیه غربی تا مرکز حوضه ضخیم تر می شود. حال سوال مهمی مطرح می شود: آیا بارندگی های شدید و سیلاب های اخیر به تحریک زمیلرزه فنوج منجر شده است؟ بر اساس اطلاعات تاکنون در دسترس، چنین چیزی تصور نمی شود.

زارع با بیان اینکه یک مطالعه جدید نشان می دهد که بارش های شدید باران می توانند با افزایش فشار در سنگ های زیرین زمین لرزه های کوچکی را در پهنه های مملو از غارها و کانال ها ایجاد کنند، می گوید: میزان آب مورد نیاز بسیار زیاد است و عملا برای رخداد همین زلزله های کوچک به باران های سیل آسا و موسمی مداوم نیاز است.. در سال های اخیر، زمین شناسان زمین لرزه های کوچکی را که پس از بارندگی شدید در آلمان، سوییس و فرانسه رخ داده ثبت کرده اند. بزرگای همه آنها کمتر از 3 بوده و از سوی انسانها احساس نمی شدند. برخی از کارشناسان معتقدند که در بارندگی شدید، پوسته زمین که در یک تعادل ظریف قرار دارد هر لحظه در لبه تحریک برای یک تکان خفیف قرار می گیرد.

زمین لرزه های ناشی از باران

زمین شناسانی که زمین لرزه های ناشی از باران را مطالعه می کنند، متوجه شده اند که این زمین لرزه ها اکثرا در زمین کارستی رخ داده اند. کارست توپوگرافی متمایز از سنگ کربناته نرم دارد و با شکاف های ژرف، کانال های زیرزمینی و سامانه های غار پر شده است. سنگ بستر کربناته – معمولاً سنگ آهک یا دولومیت – به آرامی با آب باران کمی اسیدی طی هزاران سال حل می شود. در نتیجه، فشار بارندگی روی هر گسل کم است. اما در کارست، باران به کانال ها و غارها می ریزد و مانند آبی که از یک شبکه لوله کشی پیچیده می گذرد، به داخل شبکه غارهای کارستی می ریزد. در نتیجه فشار باران در داخل کانالها ایجاد می شود. این همان چیزی است که گفته میشود باران باعث زمین لرزه می شود چراکه افزایش فشار آب در داخل سنگ ، همراه با فشرده کردن و کشش سنگ ُ موجب شکست سنگ می شود.

محقق زلزله شناس پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی با این توضیحات ادامه می دهد: فشار آب مانند یک جک هیدرولیک عمل می کند، سنگ شکسته را از هم جدا می کند و به قطعات اجازه می دهد از کنار یکدیگر بلغزند. اگر این موضوع در مقیاس بزرگ در یک گسل اتفاق بیفتد، می تواند باعث زلزله شود. خوشه های زمین لرزه ناشی از باران، که در آلمان و غرب اروپا مطالعه شده اند همگی بزرگای کمتر از 2.5 داشته اند.

زارع می گوید: در بارندگی شدید و هنگام سیلاب هرگاه بیش از 100 لیتر آب به هر متر مربع از زمین منتقل شود، این بارش باران باعث افزایش حدود 300 پاسکالی فشار بر روی یک گسل لرزه ای می شود. سیصد پاسکال خیلی کم است. اگر پوسته زمین به قدری به شکست نزدیک باشد که حتی تغییرات کوچک فشار مرتبط با بارش بتواند باعث ایجاد زلزله شود، در آن صورت می توان انتظار رخداد زمینلرزه کوچکی ناشی از تحریک به دلیل بارندگی شدید با این حجم را داشت. در ساختار زمین شناختی کارستی و با در نظر گرفتن فشار عمودی عظیم آب در غارهای کارستی و کانال های داخلی بر روی سنگ زیرین، اگر بارندگی شدید حدود یک مگا پاسکال فشار اضافی روی گسل – حدود 3000 بار – ایجاد کند. در آن صورت میتوان انتظار داشت که زلزله های ناشی از باران در ساختار کارستی که گسله هم هست موجب تحریک زلزله های بزرگتری نیز بشود.

زلزله امروز در سیستان و بلوچستان کار بارش ها و سیل اخیر بود؟/ پاسخ مهدی زارع