جرایم قابل گذشت در قانون کاهش | راهنمای جامع و کامل

جرایم قابل گذشت دسته ای از جرایم هستند که پیگیری و مجازات متهم در آن ها، کاملاً به اراده شاکی خصوصی بستگی دارد. یعنی اگه شاکی تصمیم بگیره ببخشه، پرونده همونجا متوقف میشه. از وقتی «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹» اومد، خیلی چیزها عوض شد و حتی تازگی ها با «اصلاحیه ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۴۰۳)» هم تغییرات مهمی داشتیم که روی جرایمی مثل کلاهبرداری و سرقت تأثیر گذاشته. این مقاله قراره بهتون کمک کنه تا دقیقاً بفهمید چه جرایمی قابل گذشت هستند و چطور این قوانین روی پرونده های کیفری تأثیر میذارن.

در دنیای حقوق، بعضی از جرم ها هستن که اگه شاکی خصوصی رضایت بده و بگذره، دیگه دادگاه و دادسرا نمی تونن پرونده رو ادامه بدن و مجازاتی برای مجرم در نظر بگیرن. به این جور جرم ها میگن جرایم قابل گذشت. شناختن این جرایم واقعاً مهمه، چون می تونه مسیر یه پرونده رو کلاً عوض کنه و حتی جلوی زندانی شدن یا مجازات های سنگین رو بگیره. تصور کنید خدای نکرده درگیر یه پرونده کیفری شدید، یا یکی از عزیزانتون دچار مشکل حقوقی شده. دونستن اینکه جرم موردنظر قابل گذشت هست یا نه، مثل یه نقشه راه می مونه که بهتون نشون میده چطور باید حرکت کنید. شاید باورتون نشه، ولی گاهی همین یک نکته کوچیک، می تونه سرنوشت آدم ها رو عوض کنه.

قوانین مربوط به جرایم قابل گذشت هم مثل خیلی از قوانین دیگه، ثابت نیستن و هر از گاهی تغییر می کنن. دوتا تغییر خیلی مهم توی سال های اخیر داشتیم که حسابی روی این موضوع تأثیر گذاشته. اولی «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» بود که سال ۱۳۹۹ تصویب شد و بعضی از مجازات ها رو سبک تر کرد و لیست جرایم قابل گذشت رو هم گسترش داد. دومی هم «اصلاحیه جدید ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی» هست که همین امسال (۱۴۰۳) به تصویب رسید و باز هم روی بعضی از جرم ها، خصوصاً کلاهبرداری و سرقت، تأثیر گذاشت و اون ها رو به حالت غیرقابل گذشت برگردوند. پس اگه فکر می کنید اطلاعاتتون در مورد این موضوع کامله، باید بگم حواستون به این تغییرات جدید باشه، چون واقعاً حیاتی ان!

مفهوم جرایم قابل گذشت: چی اصلا هست و فرقش با بقیه چیه؟

ببینید، تو سیستم قضایی ما، جرم ها رو میشه به دو دسته کلی تقسیم کرد: قابل گذشت و غیرقابل گذشت. اصلاً خود اسمشون هم نشون میده فرقشون چیه. جرایم قابل گذشت اونایی هستن که اگه شاکی خصوصی یا همون زیان دیده از جرم، شکایتی نکنه، نه پلیس، نه دادسرا، و نه هیچ مرجع قضایی دیگه ای نمی تونه پیگیر پرونده بشه. انگار تا شاکی نخواد، کسی حق دخالت نداره. و اگه شاکی شکایت هم بکنه، باز هر زمانی تو طول رسیدگی یا حتی بعد از صدور حکم، اگه رضایت بده و از حقش بگذره، پرونده همونجا موقوف میشه و دیگه خبری از مجازات نیست. انگار شاکی یه کلید روشن و خاموش داره که می تونه پرونده رو باهاش کنترل کنه.

خب، حالا جرایم غیرقابل گذشت چی هستن؟ اینا دقیقاً برعکس قبلی ها عمل می کنن. یعنی حتی اگه شاکی هم نخواد شکایت کنه، یا حتی اگه رضایت بده و اعلام گذشت کنه، باز هم مراجع قضایی وظیفه دارن پیگیر جرم بشن و مجازات رو اجرا کنن. چرا؟ چون این جور جرم ها فقط به یه نفر آسیب نمی زنن، بلکه به کل جامعه صدمه می زنن و به قول حقوقی ها، «جنبه عمومی» دارن. مثلاً قتل، قاچاق مواد مخدر یا امنیت ملی، چیزهایی نیستن که بشه با رضایت یک نفر ازشون گذشت. اینجا دادستان به عنوان نماینده جامعه وارد عمل میشه و حتی اگه شاکی هم بگه من راضی ام، باز هم پرونده جلو میره. البته یادتون باشه، حتی تو این جرایم غیرقابل گذشت هم رضایت شاکی می تونه تو تخفیف مجازات تأثیرگذار باشه، ولی پرونده رو کامل مختومه نمی کنه.

مبنای قانونی این تقسیم بندی کجاست؟ تا قبل از اصلاحات جدید، ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی بود که تکلیف رو روشن می کرد. این ماده مشخص می کرد که چه جرم هایی فقط با شکایت شاکی شروع میشن و با گذشتش هم پرونده بسته میشه. اما خب، همونطور که گفتم، این قانون دستخوش تغییرات زیادی شده و امروز دیگه فقط به ماده ۱۰۴ اکتفا نمی کنیم و باید حواسمون به قوانین جدیدتر هم باشه.

قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب ۱۳۹۹): چه تغییراتی آورد؟

راستش رو بخواید، کشور ما برای مدت زیادی با یه مشکل بزرگ درگیر بود: شلوغی زندان ها و جمعیت کیفری بالا. این موضوع هم از نظر انسانیت خوب نبود، هم هزینه های زیادی برای دولت داشت. از طرف دیگه، بعضی جرم ها بیشتر جنبه خصوصی داشتن و می شد با رضایت شاکی، قضیه رو ختم به خیر کرد، بدون اینکه حتماً پای زندان و مجازات های سنگین وسط بیاد. همین دلایل باعث شد که قانون گذار دست به کار بشه و در سال ۱۳۹۹ «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» رو تصویب کنه. هدف اصلی این قانون، هم کم کردن جمعیت زندان ها بود، هم اینکه به جنبه خصوصی جرایم بیشتر اهمیت داده بشه و مردم بتونن راحت تر با هم کنار بیان و رضایت بدن.

یکی از مهم ترین بخش های این قانون، ماده ۱۱ اون بود. این ماده اومد و لیست جرایم قابل گذشت رو حسابی گسترش داد و خیلی از جرم هایی که قبلاً غیرقابل گذشت بودن رو به جرایم قابل گذشت اضافه کرد. مثلاً جرایمی مثل کلاهبرداری یا سرقت با مبالغ خاص، که تا قبل از این قانون خیلی سفت و سخت پیگیری می شدن و حتی اگه شاکی هم رضایت می داد، باز هم جنبه عمومی جرم مانع از مختومه شدن پرونده می شد، با این قانون وارد لیست جرایم قابل گذشت شدن. این یعنی یک تغییر بزرگ و یه نفس تازه برای خیلی از کسایی که به خاطر این جرم ها تو زندان بودن یا پرونده شون در جریان بود.

یه نکته خیلی مهم دیگه هم تو تبصره ماده ۱۱ همین قانون بود. این تبصره گفت که اگه جرایم تعزیری درجه ۴ تا ۸، قابل گذشت باشن، حداقل و حداکثر مجازات حبسشون به نصف کاهش پیدا می کنه. یعنی اگه کسی برای یه جرم قابل گذشت درجه ۵ محکوم به حبس میشد، طبق این تبصره، مجازات حبسش نصف می شد. این خودش یه راهکار عالی بود برای اینکه هم پرونده ها سریع تر حل بشن، هم افراد فرصت بازگشت به جامعه رو پیدا کنن و هم زندان ها کمی خلوت تر بشن. خلاصه که این قانون یه تحول بزرگ تو سیستم کیفری ما بود، البته تا قبل از اصلاحات جدید!

ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، نقطه عطفی در توسعه جرایم قابل گذشت بود و بسیاری از جرایم را از حالت غیرقابل گذشت خارج کرد تا جنبه خصوصی آن ها پررنگ تر شود. این تغییر کمک شایانی به کاهش جمعیت کیفری زندان ها کرد.

لیست کامل جرایم قابل گذشت (قبل از اصلاحیه ۱۴۰۳): چی ها قابل گذشت بود؟

قبل از اینکه بریم سراغ اصلاحات جدید و ببینیم چی به چی شده، بهتره یه نگاهی بندازیم به اون لیست کاملی که بعد از قانون کاهش مجازات حبس تعزیری سال ۱۳۹۹، قابل گذشت شدن. این لیست شامل خیلی از جرایم بود که تا قبل از اون، پرونده شون حتی با رضایت شاکی هم بسته نمی شد. شناختن این موارد برای همه، از مردم عادی گرفته تا وکلا و دانشجویان حقوق، خیلی مهمه. اینم یادتون باشه که معاونت در این جرم ها و شروع به انجامشون هم در صورت قابلیت گذشت بودن جرم اصلی، قابل گذشت محسوب می شدن.

این لیست واقعاً طولانیه، ولی ما سعی کردیم اونایی که خیلی پرکاربردترن و بیشتر باهاشون سروکار داریم رو اینجا براتون بیاریم. البته همیشه توصیه میشه که برای پرونده های خاص، حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا از جزئیات دقیق قانونی باخبر بشید.

عنوان جرم	ماده قانونی (قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مگر اینکه طور دیگری ذکر شود)	توضیحات و وضعیت در قانون کاهش (قبل از اصلاحیه ۱۴۰۳)
جعل و تزویر در اسناد و نوشته های غیر رسمی	ماده ۵۳۶	این جرم، اگر در اسناد غیررسمی مثل دست نوشته ها یا چک عادی اتفاق بیفته، قابل گذشت شده بود.
سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص	ماده ۵۹۶	هر نوع سوءاستفاده از ضعف شخصیتی یا نیازهای مالی افراد غیر رشید، فارغ از اینکه چه کسی این کار رو انجام بده، قابل گذشت تلقی می شد.
توهین ساده	ماده ۶۰۸	فحاشی یا به کار بردن کلمات رکیک (به جز قذف) که جنبه عمومی جدی نداشته باشه، قابل گذشت بود.
توهین به مقامات دولتی حین انجام وظیفه	ماده ۶۰۹	اهانت به کارمند دولت وقتی داره کارش رو انجام میده، بعد از قانون کاهش، قابل گذشت شد.
سقط جنین به واسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله	ماده ۶۲۲	اگه ضرب و جرح یا آزار باعث سقط جنین بشه، در صورت رضایت شاکی (مادر)، قابل گذشت بود.
امتناع از دادن طفل سپرده شده (ربودن طفل)	ماده ۶۳۲	اگه پدری یا مادری از برگردوندن فرزند به طرف دیگه خودداری کنه، قابل گذشت بود.
رها کردن طفل یا افراد ناتوان در محل خالی از سکنه	ماده ۶۳۳	رها کردن کودک یا افراد ناتوان که نمی تونن از خودشون مراقبت کنن، قابل گذشت شد.
مزاحمت تلفنی یا با دستگاه های مخابراتی	ماده ۶۴۱	این جرم، اگه منجر به عنوان مجرمانه شدیدتری نشه، قابل گذشت تلقی می شد.
تدلیس در ازدواج	ماده ۶۴۷	فریب دادن طرف مقابل در ازدواج، مثلاً پنهان کردن یک عیب اساسی، قابل گذشت بود.
افشای اسرار حرفه ای یا شخصی مردم	ماده ۶۴۸	مثلاً اگه پزشکی راز بیمارش رو فاش کنه، یا کسی اسرار حرفه ای رو برملا کنه، قابل گذشت بود.
اخذ سند یا امضا با جبر و تهدید	ماده ۶۶۸	این جرم که به اجبار گرفتن نوشته، سند، امضا یا مهر مربوط میشه، قابل گذشت بود.
تهدید به قتل یا ضررهای نفسی، شرفی یا مالی	ماده ۶۶۹	تهدید کردن افراد به آسیب رساندن به خودشون یا خانواده شون، قابل گذشت شد.
سوءاستفاده از سفیدمهر و سفید امضا	ماده ۶۷۳	پر کردن یک برگه سفید امضا شده به ضرر صاحب امضا، قابل گذشت بود.
خیانت در امانت	ماده ۶۷۴	اگه مالی به کسی امانت داده بشه و اون ازش سوءاستفاده کنه یا برنگردونه، قابل گذشت تلقی می شد.
تحریق (آتش زدن) اموال منقول متعلق به دیگری	ماده ۶۷۶	آتش زدن عمدی اموال متحرک (مثل ماشین) متعلق به دیگری، قابل گذشت بود.
تخریب عمدی اموال منقول و غیر منقول متعلق به دیگری	ماده ۶۷۷	هر نوع خراب کردن یا از بین بردن عمدی مال دیگران، قابل گذشت تلقی می شد.
کشتن یا ناقص کردن حیوان حلال گوشت متعلق به دیگری	ماده ۶۷۹	آزار یا کشتن حیوانات حلال گوشت متعلق به دیگران، یا حیوانات ممنوع الصیّد، قابل گذشت بود.
اتلاف اوراق تجارتی و غیرتجارتی غیردولتی	ماده ۶۸۲	پاره کردن یا از بین بردن اسناد و مدارک غیردولتی، قابل گذشت شد.
چراندن محصول دیگری یا خراب کردن باغ/نخلستان	ماده ۶۸۴ و ۶۸۵	چرا دادن دام در زمین کشاورزی دیگران یا تخریب عمدی محصولات و نخل ها، قابل گذشت بود.
تصرف عدوانی، ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق (در املاک خصوصی)	ماده ۶۹۰	اگر این جرایم در مورد املاک شخصی افراد اتفاق می افتاد، قابل گذشت بود (این تنها موردی بود که به شرطی قابل گذشت شد).
تصرف ملک دیگری با قهر و غلبه	ماده ۶۹۲	وارد شدن غیرقانونی و با زور به ملک دیگری، قابل گذشت بود.
تصرف عدوانی، ممانعت و مزاحمت بعد از اجرای حکم	ماده ۶۹۳	این جرم در واقع تکرار اقدامات قبلی بعد از حکم دادگاه بود و قابل گذشت شد.
ورود به عنف به منزل دیگری	ماده ۶۹۴	ورود با زور و تهدید به خانه کسی، قابل گذشت تلقی می شد.
جرم افترا	ماده ۶۹۷	تهمت زدن به کسی (افترای قولی)، قابل گذشت شد.
جرم نشر اکاذیب	ماده ۶۹۸	پخش کردن دروغ ها و مطالب کذب، قابل گذشت بود.
متعلق به دیگری قلمداد کردن آلات و ادوات جرم (افترای عملی)	ماده ۶۹۹	این جرم که به معنای جا گذاشتن عمدی ادوات جرم برای تهمت زدن به دیگری است، قابل گذشت بود.
هجو و انتشار هجویه	ماده ۷۰۰	سرودن یا نوشتن مطالبی توهین آمیز و زننده علیه دیگران، قابل گذشت شد.
ایجاد صدمه بدنی ناشی از بی احتیاطی در رانندگی (باعث نقص عضو)	ماده ۷۱۶	اگه تصادف باعث نقص عضو یا صدمه جدی به دیگری بشه، قابل گذشت بود.
ایجاد صدمه بدنی ناشی از بی احتیاطی در رانندگی (خفیف تر)	ماده ۷۱۷	جرایم رانندگی که منجر به صدمات بدنی خفیف تر میشدن، قابل گذشت تلقی می شدن.
تحریف و انتشار فیلم و عکس خصوصی	ماده ۷۴۴	این جرم که به هتک حیثیت رایانه ای معروفه، قابل گذشت شد.
ربودن مال دیگری (خارج از شمول سرقت)	ماده ۶۶۵	اگه ارزش مال دزدیده شده ۲۰ میلیون تومان یا کمتر بود و سارق سابقه کیفری موثر نداشت، قابل گذشت بود.
کلاهبرداری و جرایم در حکم آن	ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشاء و کلاهبرداری	اگر مبلغ کلاهبرداری ۱۰۰ میلیون تومان یا کمتر بود، قابل گذشت تلقی می شد. (این مورد با اصلاحیه ۱۴۰۳ تغییر کرد)
انتقال مال غیر	ماده ۱ قانون راجع به انتقال مال غیر	انتقال مال غیر تا مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان، قابل گذشت بود. (این مورد با اصلاحیه ۱۴۰۳ تغییر کرد)
کلیه جرایم تعزیری درجه پنج و پایین تر ارتکابی توسط افراد زیر هجده سال	–	در صورت داشتن بزه دیده، قابل گذشت بود.
کلیه جرایم تعزیری مندرج در کتاب دیات (مانند ماده ۷۲۷)	–	به موجب صدر ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی، این جرایم قابل گذشت بودن.
قذف غیر حدی	–	قذف (تهمت زنا یا لواط) در صورتی که شرایط حد نداشته باشه، قابل گذشت بود.
ترک انفاق	ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده	این جرم به موجب قانون خاص خودش، قابل گذشت هست.
صدور چک پرداخت نشدنی (بلامحل)	ماده ۱۱ قانون صدور چک	صدور چک بلامحل، قابل گذشت بود (البته صدور چک از حساب مسدود غیرقابل گذشت باقی ماند).

خب، همونطور که تو جدول بالا می بینید، قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، لیست بلندبالایی از جرایم رو قابل گذشت کرده بود. این تغییرات واقعاً تأثیرات بزرگی داشت و به خیلی ها کمک کرد که پرونده هاشون با رضایت و سازش بسته بشه. اما یادتون باشه، این جدول و توضیحاتی که دادیم مربوط به وضعیت قبل از اصلاحیه ۱۴۰۳ هست. پس حواستون باشه که بعضی از این موارد دیگه اونجوری نیستن و تغییر کردن.

مهم ترین خبر جدید: اصلاحیه ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۴۰۳): چی شد و چرا؟

اگه فکر کردید همه چیز با قانون کاهش مجازات حبس تعزیری برای همیشه ثابت مونده، باید بگم اشتباه می کنید! سیستم حقوقی ما دائماً در حال تغییر و به روزشده. جدیدترین و شاید مهم ترین تغییر هم مربوط میشه به «ماده واحده اصلاح ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی» که در تاریخ ۱۴۰۳/۲/۲۵ تصویب شد و قراره از تاریخ ۱۴۰۳/۴/۸ اجرایی بشه. این اصلاحیه یه جورایی ورق رو برگردوند و روی دوتا جرم مهم، یعنی کلاهبرداری و سرقت، تأثیر مستقیم گذاشت.

قبل از این اصلاحیه، به لطف قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، کلاهبرداری و جرایم در حکم اون تا مبلغ یک میلیارد ریال (یعنی ۱۰۰ میلیون تومان) و سرقت هایی که ارزش مال دزدیده شده توش تا ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان) بود، قابل گذشت محسوب می شدن. یعنی اگه شاکی تو این موارد رضایت می داد، پرونده بسته می شد و متهم از مجازات رها می شد. خب، این خیلی کمک کننده بود و همونطور که گفتیم، جمعیت زندان ها رو کم می کرد و فرصت سازش رو بیشتر می کرد.

اما حالا با اصلاحیه جدید ماده ۱۰۴، این قضیه عوض شده! طبق این اصلاحیه، جرایم کلاهبرداری و در حکم اون تا مبلغ یک میلیارد ریال و سرقت هایی که ارزش مال دزدیده شده توش تا دویست میلیون ریال باشه، مجدداً غیرقابل گذشت شدن! این یعنی چی؟ یعنی دیگه اگه کسی به این مبالغ کلاهبرداری یا سرقت کنه، حتی اگه شاکی هم رضایت بده، پرونده کاملاً بسته نمیشه و جنبه عمومی جرم همچنان دنبال میشه. دادگاه و دادسرا موظفن پرونده رو ادامه بدن و برای متهم مجازات تعیین کنن. تنها تأثیر رضایت شاکی تو این موارد، می تونه تخفیف مجازات باشه، نه مختومه شدن پرونده.

این تغییرات باعث میشه که این جرایم از شمول تبصره ماده ۱۰۴ هم خارج بشن. یادتونه گفتم تبصره ماده ۱۰۴ می گفت مجازات حبس جرایم قابل گذشت درجه ۴ تا ۸، نصف میشه؟ خب حالا که کلاهبرداری و سرقت با این مبالغ، دیگه قابل گذشت نیستن، اون تخفیف نصف شدن مجازات هم شاملشون نمیشه. این خیلی مهمه، چون یعنی مجازات هاشون طبق حالت عادی و بدون تخفیف نصف شدن اجرا میشه. پس اگه قبلاً فکر می کردید با رضایت شاکی، کارتون تو این موارد تمومه، الان باید بگم که اوضاع فرق کرده و باید حواستون رو حسابی جمع کنید.

جرایم غیر قابل گذشت: یعنی چی و چه فرقی داره؟

تا اینجا حسابی در مورد جرایم قابل گذشت صحبت کردیم و فهمیدیم که چقدر رضایت شاکی توشون مهمه. حالا بیایید برگردیم سراغ اون روی دیگه سکه: جرایم غیر قابل گذشت. همونطور که از اسمشون پیداست، این دسته از جرم ها اونایی هستن که دیگه رضایت شاکی یا گذشت اون، نمی تونه پرونده رو ببنده یا تعقیب متهم رو متوقف کنه. انگار پای یک نیروی قوی تر وسط میاد که اجازه نمیده به همین راحتی از جرم گذشت.

فرق اصلی اینجا تو جنبه عمومی جرمه. ببینید، هر جرمی یک جنبه خصوصی داره که به شخص آسیب دیده مربوط میشه و یک جنبه عمومی که به نظم و امنیت جامعه ارتباط پیدا می کنه. تو جرایم قابل گذشت، جنبه خصوصی خیلی پررنگه و تصمیم شاکی حرف آخرو میزنه. اما تو جرایم غیرقابل گذشت، جنبه عمومی جرم اینقدر مهمه که حتی اگه شاکی هم بگه من راضی ام، باز هم دادستان به عنوان نماینده جامعه، وظیفه داره پیگیر پرونده بشه و مجازات رو اجرا کنه. انگار جرم فقط به اون یک نفر آسیب نزده، بلکه به اعتماد و امنیت کل جامعه ضربه زده.

پس، اگه تو یه جرم غیرقابل گذشت، شاکی اعلام گذشت کنه، چی میشه؟ در این حالت، گذشت شاکی فقط می تونه یکی از جهات تخفیف مجازات باشه. یعنی قاضی می تونه با در نظر گرفتن رضایت شاکی، مجازات متهم رو کمی سبک تر کنه، ولی پرونده از بین نمیره و متهم باز هم مجازات میشه. مثلاً ممکنه به جای حبس طولانی مدت، حبس کوتاه تر یا جزای نقدی براش در نظر گرفته بشه. اما اینطور نیست که کلاً از مجازات فرار کنه. این نکته تو ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی هم بهش اشاره شده و قاضی می تونه با توجه به شرایط، تصمیم مناسب رو بگیره.

یه لیست اجمالی از جرایم مهم غیرقابل گذشت (که البته خیلی بیشتر از این حرفاست) رو میشه اینطور گفت: قتل عمد، سرقت حدی، قاچاق مواد مخدر، اخلال در امنیت کشور، جرایم مربوط به ارتشاء و اختلاس در مبالغ بالا و جرایم علیه امنیت عمومی. اینا فقط چند نمونه هستن تا ذهنیت شما رو نسبت به این دسته از جرایم روشن کنم. پس حواستون باشه که تو این موارد، رضایت شاکی فقط می تونه نقش کمک کننده داشته باشه، نه تعیین کننده.

گذشت شاکی چه اثری روی مجازات ها داره؟

خب، حالا که فهمیدیم جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت یعنی چی، بریم سراغ یه سؤال مهم دیگه: اصلاً گذشت شاکی چه تأثیری روی انواع مجازات ها داره؟ می دونید که تو قانون ما، مجازات ها انواع مختلفی دارن: حدود، قصاص، دیات و تعزیرات. تأثیر گذشت شاکی روی هر کدوم از اینا فرق می کنه.

گذشت در حدود:

حدود، مجازات هایی هستن که تو شرع تعیین شدن و به نوعی «حق الله» محسوب میشن. یعنی خدا برای اون ها مجازات خاصی گذاشته. تو بیشتر جرایم حدی، گذشت شاکی تأثیری تو سقوط مجازات نداره. مثلاً اگه کسی زنا کنه، شاکی هم رضایت بده، باز هم مجازات حدی اون (در صورت اثبات) پابرجاست. اما یه استثناهایی هم داریم. مثلاً تو حد قذف (تهمت زدن به زنا یا لواط) یا سرقت حدی، اگه شرایط خاصی فراهم باشه، گذشت شاکی می تونه باعث سقوط حد بشه. ولی اینا استثنا هستن و اصل کلی اینه که حدود با گذشت شاکی از بین نمیرن.

گذشت در قصاص:

قصاص، یعنی «برابر عمل انجام شده جزاء دادن». این مجازات ها بیشتر «حق الناس» هستن، یعنی مربوط به حق مردم میشن. مثلاً اگه کسی عمداً یه نفر رو بکشه (قصاص نفس) یا به دست و پای کسی آسیب بزنه (قصاص عضو). تو این موارد، گذشت صاحب حق (اولیاء دم یا خود مجنی علیه) باعث ساقط شدن حق قصاص میشه. یعنی اگه مثلاً اولیاء دم مقتول رضایت بدن، دیگه قاتل قصاص نمیشه. البته اینجاست که جنبه عمومی جرم هم گاهی وارد میشه و ممکنه علاوه بر قصاص، مجازات تعزیری هم برای فرد در نظر گرفته بشه تا نظم جامعه هم رعایت بشه. ولی اصل حق قصاص با گذشت از بین میره.

گذشت در دیات:

دیه، به معنی جبران خسارت مالیه که به خاطر جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه (آسیب دیده) یا اولیاء دم پرداخت میشه. دیه هم مثل قصاص، بیشتر «حق الناس» محسوب میشه. پس اگه شاکی خصوصی یا اولیاء دم، از حق خودشون برای دریافت دیه بگذرن و رضایت بدن، حق دیه ساقط میشه. این مورد خیلی واضحه و معمولاً جای بحثی نداره.

گذشت در تعزیرات:

تعزیرات، مجازات هایی هستن که مقدار و نوعشون تو قانون مشخص شده و برخلاف حدود، شرع برای اونا حد خاصی تعیین نکرده. اینجا دو حالت داریم:

1. جرایم تعزیری با جنبه حق الناسی: اینا همون جرایم قابل گذشت هستن که تو بخش های قبلی مفصل در موردشون حرف زدیم. اگه جرم تعزیری، بیشتر جنبه حق الناسی داشته باشه، یعنی بیشتر به حقوق افراد آسیب زده باشه، با گذشت شاکی خصوصی، تعقیب کیفری و مجازات متوقف میشه. اصطلاحاً میگن «موقوفی تعقیب» اتفاق می افته.
2. جرایم تعزیری با جنبه حق اللهی و عمومی: این دسته از جرایم تعزیری، به نظم عمومی و امنیت جامعه لطمه می زنن. تو این موارد، حتی اگه شاکی هم رضایت بده، گذشت اون فقط می تونه یکی از جهات تخفیف مجازات باشه و باعث نمیشه پرونده کاملاً متوقف بشه. یعنی متهم باز هم مجازات میشه، اما شاید مجازاتش کمتر بشه.

پس، همونطور که می بینید، گذشت شاکی یه کلمه ساده است، ولی تأثیرش تو بخش های مختلف حقوق کیفری، کاملاً متفاوته و باید با دقت بهش نگاه کرد.

شرایط و نکات مهم برای اعلام گذشت: حواستون به چی باشه؟

اعلام گذشت از یه جرم، یه کار ساده نیست و مثل هر اقدام حقوقی دیگه ای، شرایط و ریزه کاری های خاص خودش رو داره. اگه این شرایط رعایت نشن، ممکنه گذشت شما اصلاً اعتبار قانونی نداشته باشه و پرونده همچنان ادامه پیدا کنه. پس حتماً این نکات مهم رو به خاطر بسپارید:

صریح و روشن بودن گذشت:

اول از همه، گذشتی که اعلام می کنید باید کاملاً صریح و روشن باشه. یعنی چی؟ یعنی باید مشخص باشه که شما واقعاً قصد دارید از حق شکایتتون بگذرید و دیگه پیگیر مجازات متهم نیستید. هرگونه ابهام یا دوپهلویی تو بیان گذشت، ممکنه باعث بشه دادگاه بهش ترتیب اثر نده.

منجز بودن گذشت (بدون شرط و قید):

این یکی خیلی مهمه! طبق ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی، «گذشت باید منجّز باشد و به گذشت مشروط و معلّق ترتیب اثر داده نخواهد شد.» یعنی شما نمی تونید بگید: «من رضایت میدم، به شرطی که خونه ام رو پس بده» یا «اگه بارون بیاد، من گذشت می کنم!». گذشت باید بدون هیچ شرط و قیدی باشه. اگه شرطی براش بذارید، از نظر قانونی اعتبار نداره.

شکل گذشت: شفاهی یا کتبی؟

گذشت می تونه شفاهی یا کتبی باشه.

• گذشت شفاهی: اگه شاکی خودش تو دادگاه یا دادسرا حاضر بشه و شفاهی اعلام گذشت کنه، اظهاراتش تو صورت جلسه قید میشه و خودش هم باید زیرش رو امضا کنه. اگه سواد نداشته باشه، انگشت میزنه.
• گذشت کتبی: می تونه به صورت یه نامه عادی یا یه سند رسمی باشه. اگه رسمی باشه و تو دفاتر اسناد رسمی تنظیم بشه، اعتبارش بالاتره. اگه عادی باشه، مراجع قضایی باید مطمئن بشن که این گذشت واقعاً از طرف شاکیه و جعلی نیست.

اهلیت شاکی:

کسی که اعلام گذشت می کنه باید اهلیت قانونی داشته باشه. یعنی چی؟ یعنی باید عاقل، بالغ و رشید باشه. مثلاً یه بچه کوچیک (صغیر)، یا یه دیوانه (مجنون)، یا کسی که عقل معاش نداره (غیررشید)، نمی تونه خودش شخصاً اعلام گذشت کنه. تو این موارد، اولیاء قانونی اون ها (مثل پدر، پدربزرگ، قیم یا ولی قهری) باید اعلام گذشت کنن.

انتقال حق گذشت به ورثه:

اگه خدای نکرده شاکی فوت کنه، حق گذشت به ورثه اش منتقل میشه. اما یه نکته خیلی مهم اینجاست: طبق تبصره ۲۳ قانون مجازات اسلامی، برای اینکه پرونده مختومه بشه، همه ورثه باید اعلام گذشت کنن. اگه فقط بعضی از ورثه رضایت بدن و بقیه رضایت ندن، پرونده همچنان ادامه پیدا می کنه و مختومه نمیشه.

عدول از گذشت: ممنوعه!

این هم از اون نکات طلاییه که باید یادتون باشه! طبق ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی، «عدول از گذشت، مسموع نیست». یعنی چی؟ یعنی وقتی یه بار اعلام گذشت کردید و رضایت دادید، دیگه نمی تونید پشیمون بشید و بگید اشتباه کردم! گذشت شما قطعیه و دیگه نمی تونید حرفتون رو پس بگیرید. پس قبل از اعلام گذشت، حسابی فکراتون رو بکنید و از تصمیمتون مطمئن باشید.

آزادی اراده:

گذشت باید با اراده آزاد و بدون هیچ اجبار و اکراهی باشه. یعنی کسی نباید شما رو تهدید کنه، فریب بده، یا تحت فشار بذاره تا رضایت بدید. اگه ثابت بشه که گذشت شما تحت اجبار بوده، اون گذشت باطله و اعتبار قانونی نداره.

آثار حقوقی مترتب بر گذشت شاکی: چی میشه بعد از گذشت؟

وقتی شاکی خصوصی از حقش می گذره و اعلام رضایت می کنه، این اقدام پیامدهای حقوقی مهمی داره که بسته به نوع جرم و مراحل پرونده، متفاوت خواهد بود. درک این پیامدها هم برای شاکی و هم برای متهم خیلی مهمه:

سقوط دعوی عمومی (در جرایم قابل گذشت):

مهم ترین اثری که گذشت شاکی داره، سقوط دعوی عمومی در جرایم قابل گذشت هست. یعنی با گذشت شاکی، دیگه دادسرا و دادگاه نمی تونن پرونده رو ادامه بدن و باید رسیدگی رو متوقف کنن. این اتفاق حتی اگه پرونده به مراحل آخر هم رسیده باشه، می تونه رخ بده. ماده ۸ قانون مجازات اسلامی به وضوح به این موضوع اشاره کرده و می گه که اگه شاکی پس از صدور حکم قطعی هم گذشت کنه، اجرای حکم متوقف میشه و آثارش از بین میره.

سقوط مجازات (در جرایم قابل گذشت):

مرتبط با مورد بالا، در جرایم قابل گذشت، با گذشت شاکی، مجازات متهم هم ساقط میشه. یعنی حتی اگه حکم قطعی هم صادر شده باشه و قرار باشه مجازات اجرا بشه، با رضایت شاکی، دیگه مجازات اجرا نمیشه و اگه بخشی از مجازات اجرا شده باشه، بقیه اش متوقف میشه. این موضوع واقعاً می تونه زندگی یه نفر رو از این رو به اون رو کنه و فرصت دوباره ای برای شروع یک زندگی عادی بهش بده.

تخفیف مجازات (در جرایم غیرقابل گذشت):

اگه جرم از نوع غیرقابل گذشت باشه، همونطور که قبلاً هم گفتیم، گذشت شاکی باعث سقوط دعوی عمومی یا مجازات نمیشه. اما یک اثر مهم داره: تخفیف مجازات. یعنی رضایت شاکی یکی از «جهات مخففه» محسوب میشه و دادگاه می تونه با توجه به اون، مجازات تعزیری متهم رو کمتر کنه یا حتی نوع مجازات رو تغییر بده؛ مثلاً به جای حبس، جزای نقدی تعیین کنه. این هم خودش یه کمک بزرگ برای متهم محسوب میشه و می تونه سختی مجازات رو تا حد زیادی کم کنه.

محو آثار محکومیت (در جرایم قابل گذشت):

یه خبر خوب دیگه برای متهمین در جرایم قابل گذشت اینه که با گذشت شاکی و مختومه شدن پرونده، آثار محکومیت کیفری هم از بین میره. این یعنی دیگه اون جرم تو سوابق کیفری فرد درج نمیشه (یا آثارش از بین میره) و در صورت ارتکاب جرم مشابه در آینده، دیگه عنوان «تکرار جرم» شامل حالش نمیشه. این خیلی مهمه، چون سوءپیشینه می تونه تو زندگی اجتماعی و شغلی افراد مشکلات زیادی ایجاد کنه.

بقای حقوق خصوصی:

یه نکته خیلی مهم و اساسی اینه که سقوط دعوی عمومی و مجازات، به معنی از بین رفتن حقوق خصوصی شاکی نیست! یعنی چی؟ یعنی اگه یه جرمی اتفاق افتاده باشه که علاوه بر جنبه کیفری، باعث ضرر و زیان مالی به شاکی شده باشه، حتی اگه شاکی از جنبه کیفری گذشت کنه و مجرم مجازات نشه، باز هم شاکی حق داره برای جبران اون ضرر و زیان مالی، تو دادگاه حقوقی پرونده تشکیل بده و خسارتش رو مطالبه کنه. این یعنی گذشت از جنبه عمومی یا کیفری جرم، باعث نمیشه مجرم از جبران خسارات مالی و مادی معاف بشه. این دو تا بحث کاملاً جدا هستن.

به طور خلاصه، گذشت شاکی یک اهرم قدرتمند تو سیستم حقوقی ماست که می تونه مسیر پرونده ها و سرنوشت افراد رو تغییر بده. اما همونطور که گفتیم، شرایط و آثارش خیلی پیچیده اس و باید با دقت و آگاهی کامل نسبت بهش اقدام کرد.

نتیجه گیری

رسیدیم به انتهای این مسیر پرپیچ و خم قوانین و مقررات! فکر می کنم حالا دیگه با مفهوم جرایم قابل گذشت حسابی آشنا شدید و می دونید که چقدر دونستن جزئیاتش می تونه تو پرونده های کیفری به درد بخوره. از وقتی «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» اومد و بعد هم «اصلاحیه ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی» تصویب شد، دنیای این جرایم یه عالمه تغییر کرد و دیگه مثل قبل نیست.

دیدیم که چطور رضایت شاکی می تونه تو بعضی از جرم ها، پرونده رو کلاً ببنده و مجازات رو از بین ببره، و تو بعضی از جرایم دیگه، فقط باعث تخفیف مجازات میشه. همچنین فهمیدیم که اعلام گذشت هم کلی شرط و شروط داره، از اینکه باید بدون قید و شرط باشه تا اینکه اگه یه بار اعلام شد، دیگه نمیشه ازش عدول کرد. این جزئیات، همون هایی هستن که می تونن فرق بین مختومه شدن پرونده و سال ها درگیری با مراجع قضایی رو رقم بزنن.

تغییرات اخیر، خصوصاً برگردوندن کلاهبرداری و سرقت با مبالغ خاص به لیست جرایم غیرقابل گذشت، نشون میده که قوانین همیشه در حال به روز شدن هستن و ما هم باید همیشه حواسمون به این تغییرات باشه. اگه فکر می کنید با یه پرونده کیفری سروکار دارید و این مسائل براتون پیچیده شده، بهترین کار اینه که حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید. یه وکیل با تجربه می تونه با توجه به آخرین قوانین و جزئیات پرونده شما، بهترین راهنمایی رو بهتون ارائه بده و کمک کنه تا تصمیم درستی بگیرید. پس یادتون باشه، تو مسائل حقوقی، آگاهی و مشاوره درست، حرف اول رو میزنه.