چگونه گواهی حصر وراثت بگیریم

گواهی حصر وراثت، سندیه که نشون می ده چه کسانی ورثه قانونی متوفی هستن و سهم هر کدومشون از ارث چقدره. برای گرفتن این گواهی، باید اول مدارک لازم مثل گواهی فوت و استشهادیه رو جمع کنید، بعد برید دفاتر خدمات قضایی دادخواست بدید و در نهایت شورای حل اختلاف گواهی رو صادر می کنه. در ادامه قدم به قدم بهتون می گیم چطور این کار رو انجام بدین.

وقتی یکی از عزیزانمون رو از دست می دیم، علاوه بر بار سنگین غم و اندوه، با یه سری کارهای اداری و قانونی هم روبرو می شیم که ممکنه حسابی گیج کننده و طاقت فرسا باشن. یکی از مهم ترین این کارها، بحث تقسیم ارث و میراثه. اما این تقسیم کردن سر خود نیست و برای اینکه همه چیز قانونی و درست پیش بره، به یه سند مهم به اسم «گواهی حصر وراثت» نیاز داریم.

خیلی از آدم ها وقتی برای اولین بار با این موضوع روبرو می شن، نمی دونن باید از کجا شروع کنن، چه مدارکی لازمه و اصلاً مراحلش چیه. نگران نباشید! این مقاله دقیقاً برای همین نوشته شده تا با یه زبان ساده و خودمونی، تمام پیچ وخم های گرفتن گواهی حصر وراثت رو براتون روشن کنه. قراره قدم به قدم جلو بریم تا این مسیر براتون مثل روز روشن بشه و بدون دردسر بتونید حق و حقوق خودتون و بقیه ورثه رو پیگیری کنید. پس بیایید شروع کنیم.

گواهی حصر وراثت چیست و چرا به آن نیاز داریم؟

قبل از اینکه بریم سراغ مراحل کار، خوبه که اول بدونیم اصلاً این «گواهی حصر وراثت» که اینقدر اسمش رو می شنویم، چی هست و چرا اینقدر مهمه. به زبان خیلی ساده، گواهی حصر وراثت مثل یه شناسنامه برای ارث و میراثه! این گواهی بهمون می گه:

• اول از همه، چه کسانی بعد از فوت متوفی، از نظر قانونی «ورثه» محسوب می شن.
• دوم، سهم هر کدوم از این ورثه از اموال متوفی چقدره.

حالا چرا بهش نیاز داریم؟ تصور کنید یه نفر فوت کرده و یه خونه، یه ماشین، مقداری پول توی بانک یا سهام داره. برای اینکه ورثه بتونن این اموال رو به اسم خودشون کنن یا پول رو از بانک بگیرن، باید به مراجع قانونی اثبات کنن که واقعاً وارث متوفی هستن. گواهی حصر وراثت دقیقاً همین کار رو می کنه. بدون این گواهی، هیچ بانک، اداره ثبت، اداره مالیات یا سازمانی به ورثه اجازه نمی ده به اموال متوفی دست بزنن یا اون ها رو منتقل کنن. پس این گواهی در واقع اولین کلید برای باز کردن قفل تمام کارهای مربوط به تقسیم ارثه.

حصر وراثت محدود (زیر ۵۰ میلیون تومان): یعنی چی؟

گواهی حصر وراثت خودش دو نوع داره: محدود و نامحدود. اینکه کدوم یکی به درد شما می خوره، بستگی به ارزش کل دارایی های متوفی داره. اگر کل دارایی های متوفی (منهای بدهی ها و هزینه های ضروری مثل کفن و دفن) موقع فوت، کمتر از ۵۰ میلیون تومان باشه، شما باید برای «گواهی حصر وراثت محدود» اقدام کنید. این نوع گواهی معمولاً سریع تر و با تشریفات کمتر صادر می شه. مثلاً دیگه نیازی به آگهی در روزنامه کثیرالانتشار نداره و مراحلش ساده تره.

حصر وراثت نامحدود (بالای ۵۰ میلیون تومان): چقدر فرق داره؟

حالا اگر ارزش کل دارایی های متوفی، بیشتر از ۵۰ میلیون تومان باشه، باید برای «گواهی حصر وراثت نامحدود» درخواست بدید. این نوع گواهی به دلیل اینکه ارزش اموال بیشتره و ممکنه پای افراد بیشتری به عنوان وارث وسط باشه، تشریفات بیشتری داره. مهم ترین تفاوتش هم اینه که بعد از ثبت دادخواست، باید توی یه روزنامه کثیرالانتشار (که تیراژ بالایی داره) آگهی منتشر بشه. این آگهی برای اینه که اگه کسی ادعای وراثت داره و اسمش تو دادخواست شما نیست، باخبر بشه و بیاد خودش رو معرفی کنه. این فرآیند آگهی و مهلت اعتراض باعث می شه که مدت زمان گرفتن گواهی حصر وراثت نامحدود، طولانی تر از نوع محدودش باشه.

یادتون باشه که تشخیص محدود یا نامحدود بودن حصر وراثت، بر اساس ارزش کل اموال منقول و غیرمنقول متوفی در زمان فوتش هست، نه فقط پولی که توی حساب بانکی داره.

مراحل گام به گام دریافت گواهی حصر وراثت: از صفر تا صد!

خب، تا اینجا فهمیدیم گواهی حصر وراثت چیه و چرا لازمه. حالا می رسیم به بخش اصلی و مهم: چطوری این گواهی رو بگیریم؟ فرآیندش چند تا مرحله اصلی داره که باید دونه دونه و با دقت انجام بشن. بیایید با هم قدم به قدم پیش بریم تا سردرگم نشید.

گام اول: مدارک اولیه رو جمع کن! (قبل از مراجعه به دفاتر)

قبل از اینکه اصلاً پاتون رو توی دفاتر خدمات قضایی بذارید، باید یه سری مدارک رو آماده کنید. بدون این مدارک، کارتون پیش نمی ره. پس خوب حواستون رو جمع کنید:

گواهی فوت متوفی

این اولین و مهم ترین مدرکه. باید حتماً گواهی فوت رسمی متوفی رو داشته باشید. این گواهی رو می تونید از اداره ثبت احوال دریافت کنید. البته در حال حاضر میشه از طریق سایت ثبت احوال هم برای دریافت گواهی فوت اقدام کرد، اما اصلش برای کارهای بعدی لازمه.

شناسنامه و کارت ملی متوفی

اصل یا کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی متوفی رو باید داشته باشید. این مدارک برای احراز هویت متوفی و تطبیق اطلاعات لازم هستن.

شناسنامه و کارت ملی همه وراث

باید کپی شناسنامه و کارت ملی تمام ورثه قانونی متوفی رو تهیه کنید. تاکید می کنم، همه ورثه. یعنی همسر (در صورت وجود)، فرزندان، پدر و مادر (در صورت در قید حیات بودن) و هر کسی که طبق قانون ارث می بره. اطلاعات این افراد باید دقیق و کامل باشه.

سند ازدواج متوفی

اگر متوفی هنگام فوت همسر داشته، حتماً سند ازدواج رسمی ایشون لازمه. این مدرک برای اثبات رابطه زوجیت و تعیین سهم الارث همسر متوفی مهمه.

وصیت نامه متوفی (در صورت وجود)

اگر متوفی وصیت نامه رسمی داشته باشه (که توی دفتر اسناد رسمی تنظیم شده باشه)، باید اون رو هم ارائه بدید. وصیت نامه عادی (دست نویس) معمولاً ارزش قانونی کمتری داره و باید اعتبارش در دادگاه ثابت بشه.

استشهادیه حصر وراثت: این یکی خیلی مهمه!

استشهادیه حصر وراثت یه جور مدرکه که نشون می ده افراد معرفی شده، واقعاً ورثه متوفی هستن و هیچ وارث دیگه ای وجود نداره. برای تهیه این استشهادیه:

1. اول باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنید.
2. اونجا فرم مخصوص استشهادیه رو بهتون می دن.
3. بعد، شما باید حداقل دو نفر شاهد رو پیدا کنید که متوفی رو می شناختن و از تعداد ورثه ایشون باخبرن. این شاهدها نباید از ورثه متوفی باشن! مثلاً می تونن از همسایه ها، دوستای قدیمی یا آشنایان باشن.
4. شاهدها باید با شناسنامه و کارت ملی خودشون برن دفتر اسناد رسمی و اون فرم رو امضا کنن و اثر انگشت بزنن تا صحت اطلاعات تأیید بشه. این کار با حضور سردفتر و تأیید ایشون انجام می شه.

این استشهادیه نقش خیلی مهمی در تایید وراث و جلوگیری از ادعاهای احتمالی بعدی داره، پس در تهیه اون دقت کنید.

ارائه آخرین اقامتگاه متوفی

برای اینکه شورای حل اختلاف صلاحیت دار برای رسیدگی به پرونده شما مشخص بشه، باید آدرس دقیق آخرین محل زندگی متوفی رو ارائه بدید. چون پرونده در شورای حل اختلاف محل آخرین اقامتگاه متوفی بررسی می شه.

لیست اموال متوفی (برای تشخیص نوع حصر وراثت)

شاید در این مرحله لازم نباشه که لیست دقیق و کاملی از تمام اموال رو داشته باشید، اما یه تخمین از ارزش کل دارایی های متوفی (مثل خونه، ماشین، پول نقد، سهام و…) خیلی کمک می کنه تا بدونید برای حصر وراثت محدود باید اقدام کنید یا نامحدود. این تخمین به نوع دادخواستی که ثبت می کنید، کمک می کنه.

گام دوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست

حالا که مدارک اولیه رو جمع کردید، وقتشه که به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید تا دادخواستتون رو ثبت کنید. این گام خودش چند تا مرحله داره:

ثبت نام در سامانه ثنا (واجب تر از نون شب!)

اگر هنوز توی سامانه ثنا ثبت نام نکردید، همین الان برید سراغش. سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) مثل یه صندوق پستی الکترونیکی برای شماست. تمام ابلاغیه ها، پیام ها و اطلاع رسانی های مربوط به پرونده شما از طریق همین سامانه انجام می شه. بدون ثبت نام در ثنا، عملاً امکان پیگیری پرونده های قضایی رو ندارید.

تنظیم و ثبت دادخواست حصر وراثت

وقتی به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه می کنید، مسئول دفتر بر اساس مدارکی که شما جمع آوری کردید (گواهی فوت، استشهادیه، شناسنامه ها و…)، دادخواست حصر وراثت رو برای شما تنظیم می کنه. در این دادخواست، باید مشخصات متوفی و تمام ورثه به طور دقیق ذکر بشه. نیازی نیست که همه ورثه برای ثبت دادخواست مراجعه کنن؛ درخواست فقط یکی از ورثه برای شروع فرآیند کافیه.

نقش دفاتر خدمات قضایی

دفاتر خدمات قضایی در واقع مثل یه پل بین شما و دادگاه هستن. اون ها دادخواست شما رو تنظیم می کنن، مدارکتون رو اسکن و پیوست می کنن و بعد به صورت الکترونیکی به شورای حل اختلاف صالح (یعنی شورای حل اختلافی که در محل آخرین اقامتگاه متوفی قرار داره) ارسال می کنن. شما در این مرحله باید هزینه های مربوط به ثبت دادخواست رو هم پرداخت کنید.

گام سوم: پیگیری در شورای حل اختلاف (مرجع رسیدگی نهایی)

بعد از اینکه دادخواست شما از طریق دفاتر خدمات قضایی به شورای حل اختلاف فرستاده شد، نوبت به مرحله رسیدگی در شورا می رسه. شورای حل اختلاف، مرجعی هست که به این پرونده ها رسیدگی می کنه و گواهی رو صادر می کنه.

صلاحیت شورای حل اختلاف

قبلاً هم گفتم که شورای حل اختلافی که باید به پرونده شما رسیدگی کنه، شورای حل اختلاف محلیه که متوفی در زمان فوتش، اونجا اقامت داشته. مثلاً اگه متوفی در تهران زندگی می کرده، پرونده به شورای حل اختلاف تهران فرستاده می شه.

فرآیند رسیدگی شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف بعد از دریافت دادخواست و مدارک شما، شروع به بررسی پرونده می کنه. این فرآیند ممکنه کمی طول بکشه، اما جای نگرانی نیست. مرحله مهمی که در اینجا اتفاق می افته، به نوع گواهی حصر وراثت (محدود یا نامحدود) بستگی داره:

نشر آگهی در روزنامه (فقط برای حصر وراثت نامحدود)

اگر ارزش اموال متوفی بالای ۵۰ میلیون تومان باشه و شما برای حصر وراثت نامحدود اقدام کرده باشید، شورای حل اختلاف دستور می ده که یه آگهی توی یکی از روزنامه های کثیرالانتشار چاپ بشه. این آگهی شامل مشخصات متوفی و ورثه معرفی شده هست و به همه اطلاع می ده که قراره برای این متوفی گواهی حصر وراثت صادر بشه. هدف از این کار اینه که اگر کسی غیر از افراد معرفی شده، خودش رو وارث متوفی می دونه، تا یک ماه فرصت داره که اعتراض کنه و ادعای خودش رو مطرح کنه. این مرحله باعث می شه که فرآیند صدور گواهی برای حصر وراثت نامحدود، حدود یک ماه بیشتر طول بکشه.

مهلت اعتراض و صدور گواهی

بعد از اینکه آگهی در روزنامه چاپ شد (یا اگه حصر وراثت محدود باشه، بعد از بررسی مدارک)، یک مهلت یک ماهه برای اعتراض در نظر گرفته می شه. اگر در این مدت، کسی اعتراض نکنه یا اعتراضی وارد نباشه، شورای حل اختلاف نهایتاً گواهی حصر وراثت رو صادر می کنه. این گواهی نشون می ده که ورثه متوفی چه کسانی هستن و سهم هر کدومشون از ارث چقدره. این گواهی مثل یه نقشه راه برای تقسیم ارثه.

نحوه اطلاع رسانی و دریافت گواهی

خبر صدور گواهی و جزئیات اون، از طریق سامانه ثنا بهتون ابلاغ می شه. پس حتماً حساب کاربری ثناتون رو مرتب چک کنید. بعد از صدور گواهی، می تونید با مراجعه به شورای حل اختلاف یا بعضی دفاتر خدمات قضایی (بسته به روال شورای مربوطه)، اصل گواهی رو دریافت کنید. این گواهی همون برگه ای هست که برای تمام کارهای بعدی بهش نیاز دارید.

هزینه ها و مدت زمان دریافت گواهی حصر وراثت: چقدر طول می کشه و چقدر آب می خوره؟

یکی از سوالات مهمی که برای خیلی ها پیش میاد، اینه که گرفتن گواهی حصر وراثت چقدر طول می کشه و چقدر هزینه داره. واقعیت اینه که هم زمان و هم هزینه ها می تونن بسته به شرایط پرونده شما و نوع حصر وراثت (محدود یا نامحدود) متفاوت باشن.

هزینه ها

در کل، هزینه های گرفتن گواهی حصر وراثت شامل چند بخش اصلی می شه:

• هزینه دفاتر خدمات قضایی: وقتی برای ثبت دادخواست مراجعه می کنید، باید یه مبلغی رو به عنوان هزینه خدمات قضایی و ثبت دادخواست پرداخت کنید. این مبلغ هر سال توسط قوه قضاییه تعیین می شه و برای همه ثابت هست.
• هزینه نشر آگهی در روزنامه (برای حصر وراثت نامحدود): اگر پرونده شما از نوع حصر وراثت نامحدود باشه (یعنی ارزش اموال بالای ۵۰ میلیون تومان)، باید هزینه چاپ آگهی در روزنامه کثیرالانتشار رو هم پرداخت کنید. این هزینه بسته به روزنامه انتخابی و تعداد دفعات چاپ، متغیر خواهد بود.
• هزینه استشهادیه (دفتر اسناد رسمی): برای تنظیم و تأیید استشهادیه حصر وراثت در دفتر اسناد رسمی، باید هزینه ای رو به سردفتر پرداخت کنید که این هم طبق تعرفه قانونیه.

یه نکته مهم در مورد «مالیات بر ارث» که قبلاً باید قبل از گرفتن گواهی پرداخت می شد: طبق قوانین جدید، دیگه لازم نیست اول برید مالیات بر ارث رو پرداخت کنید و گواهی اون رو بیارید تا پرونده حصر وراثت شما راه بیفته. الان اول گواهی حصر وراثت صادر می شه و بعد از اون، ورثه برای کارهای مربوط به مالیات بر ارث و پرداختش اقدام می کنن. پس برای گرفتن گواهی حصر وراثت دیگه نیازی به گواهی پرداخت مالیات بر ارث ندارید.

مدت زمان

مدت زمان لازم برای گرفتن گواهی حصر وراثت هم ثابت نیست و به چند عامل بستگی داره:

• برای حصر وراثت محدود: معمولاً این نوع گواهی سریع تر صادر می شه. اگه مدارکتون کامل باشه و ایرادی تو پرونده نباشه، ممکنه از چند هفته تا حدود یک ماه و نیم طول بکشه.
• برای حصر وراثت نامحدود: به خاطر نیاز به انتشار آگهی در روزنامه و مهلت یک ماهه اعتراض، این فرآیند طولانی تر می شه. معمولاً باید انتظار داشته باشید که حدود دو تا سه ماه یا حتی بیشتر طول بکشه تا گواهی صادر بشه.

عواملی مثل کامل بودن مدارک، شلوغی شورای حل اختلاف، و سرعت کار دفاتر خدمات قضایی هم می تونن روی طولانی تر شدن یا کوتاه تر شدن فرآیند تأثیر بذارن. پس صبوری توی این مسیر خیلی مهمه.

برای اینکه فرآیند گرفتن گواهی حصر وراثت تا جای ممکن سریع پیش بره، حتماً قبل از مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، تمام مدارکتون رو کامل و بدون نقص آماده کنید.

نکات مهمی که باید بدونید!

در کنار تمام مراحل و توضیحاتی که دادیم، یه سری نکات ریز و درشت هم هست که دونستنشون می تونه حسابی به کارتون بیاد و جلوی خیلی از مشکلات رو بگیره:

آیا حضور همه وراث ضروری است؟

خیر، خوشبختانه نیازی نیست که همه ورثه برای ثبت دادخواست حصر وراثت با هم مراجعه کنن. درخواست فقط یک نفر از ورثه برای شروع فرآیند کافیه. حتی رضایت بقیه ورثه هم برای شروع کار الزامی نیست. این خودش یه پوئن مثبت بزرگه که کار رو ساده تر می کنه.

در صورت عدم همکاری برخی وراث چه باید کرد؟

گاهی اوقات پیش میاد که یکی از ورثه همکاری نمی کنه یا نمی خواد تو این فرآیند شرکت کنه. جای نگرانی نیست! همونطور که گفتیم، درخواست یک نفر از ورثه برای شروع کافیه. اگر سایر وراث همکاری نکنند، هیچ مشکلی برای صدور گواهی پیش نمیاد و دادگاه به همین درخواست رسیدگی می کنه و گواهی رو صادر می کنه. سهم اون ها هم مثل بقیه مشخص و محفوظ می مونه.

نقش وکیل در فرآیند حصر وراثت

گرفتن وکیل برای حصر وراثت اجباری نیست و با این راهنمایی که خوندید، خودتون هم می تونید این کار رو انجام بدید. اما در موارد پیچیده، مثل:

• وقتی تعداد ورثه زیاده و با هم اختلاف نظر دارن.
• وقتی اموال متوفی پیچیده یا در جاهای مختلفی هستن.
• وقتی یکی از ورثه ناپدید شده یا در دسترس نیست.
• وقتی پای وصیت نامه عادی (غیررسمی) وسط باشه.
• وقتی به گواهی مالیات بر ارث نیاز دارید (که خودش داستان جداگانه ای داره).

کمک گرفتن از یه وکیل متخصص می تونه حسابی کار رو راحت تر و سریع تر کنه و جلوی اشتباهات احتمالی رو بگیره. وکیل می تونه به جای شما پیگیری ها رو انجام بده و مسائل حقوقی رو حل و فصل کنه.

تفاوت حصر وراثت با تقسیم ارث

این دو تا با هم فرق دارن. گواهی حصر وراثت فقط مشخص می کنه که چه کسانی وارث هستن و سهم هر کدومشون چقدره. اما تقسیم ارث فرآیند عملی و قانونیه که بعد از صدور این گواهی انجام می شه. یعنی تازه بعد از اینکه گواهی حصر وراثت رو گرفتید، می تونید با اون اقدام به تقسیم واقعی اموال (مثل انتقال سند خونه، برداشت پول از بانک و…) کنید. تقسیم ارث خودش ممکنه با توافق وراث یا از طریق دادگاه (در صورت عدم توافق) انجام بشه.

چه زمانی به گواهی مالیات بر ارث نیاز داریم؟

همانطور که گفتیم، برای گرفتن گواهی حصر وراثت، دیگه نیازی به گواهی پرداخت مالیات بر ارث ندارید. اما بعد از گرفتن گواهی حصر وراثت، برای اینکه بتونید اموال متوفی رو به نام خودتون کنید (مثلاً انتقال سند ملک، برداشت وجه از حساب های بانکی)، باید اول به اداره امور مالیاتی مراجعه کنید، اظهارنامه مالیات بر ارث رو تکمیل کنید و مالیات مربوطه رو پرداخت کنید. گواهی پرداخت مالیات بر ارث هم بعد از این مراحل از اداره مالیات صادر می شه و برای انتقال اموال به نام ورثه، لازمه.

فراموشی یکی از وراث در دادخواست اولیه

اگر خدایی نکرده یکی از ورثه در دادخواست اولیه جا مونده باشه، جای نگرانی نیست. می تونید با ارائه مدارک و اسناد لازم، مجدداً به شورای حل اختلاف درخواست بدید تا گواهی حصر وراثت اصلاح بشه یا گواهی جدیدی شامل اسم اون وارث هم صادر بشه. این کار ممکنه کمی زمان بر باشه، اما شدنیه.

اعتراض به گواهی حصر وراثت صادر شده

اگر به هر دلیلی به گواهی حصر وراثت صادر شده اعتراض دارید (مثلاً فکر می کنید کسی به ناحق وارث شناخته شده یا کسی جا مونده)، می تونید ظرف مهلت قانونی (که معمولاً ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ رای هست)، به اون اعتراض کنید. اعتراض باید به دادگاه صالح (دادگاه تجدید نظر یا خود شورای حل اختلاف، بسته به مورد) تقدیم بشه تا مورد بررسی قرار بگیره.

نتیجه گیری

گرفتن گواهی حصر وراثت، هرچند در نگاه اول ممکنه یه کار پیچیده و اداری به نظر برسه، اما با دونستن مراحل و مدارک لازم، اصلاً غیرممکن نیست و خودتون هم می تونید از پسش بربیایید. یادمون باشه که این گواهی یه سند حیاتی برای تعیین ورثه و سهم الارث هر کدومشونه و اولین قدم برای هرگونه اقدام قانونی مربوط به ارث و میراث محسوب می شه. پس در انجامش دقت و حوصله به خرج بدید.

در این راهنما سعی کردیم تمام جزئیات و مراحل نحوه گرفتن گواهی انحصار وراثت رو از صفر تا صد، با زبانی ساده و کاربردی براتون توضیح بدیم. امیدواریم با کمک این اطلاعات، مسیر پیش رو براتون هموارتر و روشن تر شده باشه.

یادتون باشه که همیشه در موارد پیچیده یا در صورتی که احساس می کنید نیاز به راهنمایی بیشتری دارید، مشورت با یه وکیل یا کارشناس حقوقی می تونه بهترین و مطمئن ترین راه حل باشه.